Środa Popielcowa rozpoczyna czas czterdziestodniowego postu, który ma nas przygotować do przeżywania i obchodzenia tajemnicy Męki, Śmierci i Zmartwychwstania Jezusa.
Środowy obrzęd poświęcenia i posypania głów popiołem z ubiegłorocznych palm jest skromny, prosty, surowy, ale pouczający; towarzyszą mu słowa: „Nawracajcie się i wierzcie w Ewangelię” (Mr 1, 15), „Pamiętaj, że prochem jesteś i w proch się obrócisz” (Rdz 3, 19).
Czym jest i powinien być Wielki Post w życiu chrześcijanina? Jest pamiątką postu Pana Jezusa. Zbawiciel swą publiczną działalność rozpoczął postem i modlitwą na pustyni. Mówi o tym św. Łukasz w swojej Ewangelii: „Pełen Ducha Świętego powrócił Jezus znad Jordanu i przebywał w Duchu (Świętym) na pustyni czterdzieści dni, gdzie był kuszony przez diabła. Nic w owe dni nie jadł, a po ich upływie odczuł głód” (Łk 4,1-2).
Wielki Post to czas rozważania Męki Pańskiej. Jezus odkupił nas swą Męką, Śmiercią i Zmartwychwstaniem. Dlatego w szczególny sposób zwracamy uwagę na cierpienia Zbawiciela i je rozważamy. Służy temu odprawianie Drogi Krzyżowej, nabożeństwa znanego od wieków w Kościele, obejmującego wszystkie wydarzenia Jego Męki i Śmierci. W naszych kościołach śpiewamy także Gorzkie Żale. Jest to polskie, nieznane w innych krajach, piękne nabożeństwo poświęcone rozpamiętywaniu Męki Pana i Jego Matki. Powstanie tego nabożeństwa zawdzięczamy Księżom Misjonarzom, którzy pierwsi zaprowadzili je w kościele Świętego Krzyża w Warszawie, skąd rozeszło się ono w krótkim czasie po całej Polsce. Rozpamiętywaniu Męki Pańskiej służy także bogactwo naszych pieśni wielkopostnych chętnie śpiewanych przez wiernych.
Czterdziestodniowy post to także czas umartwienia i pokuty. Mówi o tym czwarte przykazanie kościelne: „Zachowywać nakazane posty i wstrzemięźliwość od pokarmów mięsnych, a w okresach pokuty powstrzymywać się od udziału w zabawach”. Czasem pokuty w Kościele jest okres Wielkiego Postu, a także piątki całego roku. W tym okresie wierni pomiędzy 18. a 60. rokiem życia są zobowiązani do zachowania postu w Środę Popielcową oraz w Wielki Piątek. Wstrzemięźliwość od pokarmów mięsnych obowiązuje wszystkich, którzy ukończyli 14. rok życia we wszystkie piątki i Środę Popielcową.
Cnota pokuty, czyli zwrócenie się do Boga, odmiana życia jest Bożym nakazem koniecznym do zbawienia. Jezus mówił o Galilejczykach pomordowanych na rozkaz Piłata: „Bynajmniej, powiadam wam, jeśli się nie nawrócicie, wszyscy podobnie zginiecie” (Łk 13, 3). Biskupi polscy w Wykładni dla IV Przykazania mówią: „Wszyscy wierni obowiązani są czynić pokutę. Dla wyrażenia tej pokutnej formy pobożności chrześcijańskiej, Kościół ustanowił dni i okresy pokuty. W tym czasie chrześcijanin powinien szczególnie praktykować czyny pokutne, służące nawróceniu serca, co jest istotą pokuty w Kościele. Powstrzymywanie się od zabaw pomaga w opanowaniu instynktów i sprzyja wolności serca. Czynami pokutnymi są: modlitwa, jałmużna, uczynki pobożności i miłości, umartwienie przez wiernie pełnienie obowiązków, wstrzemięźliwość od pokarmów mięsnych i post”.
W okresie Wielkiego Postu powinniśmy także praktykować dobrowolne umartwienia ofiarowane Bogu. Może to być nieużywanie alkoholu, tytoniu, ograniczenie oglądania telewizji czy gier komputerowych, powstrzymanie się od spożywania słodyczy. Doskonalszymi jednak będą umartwienia wewnętrzne: dobroć, cierpliwość okazywana innym, przebaczenie, panowanie nad swym językiem, lenistwem itp.
Wielki Post to nie czas smutku czy surowego stylu życia. Przeciwnie - to czas odnowy, radosnej przemiany, zbliżania się do Boga. To czas odtwarzania w sobie podobieństwa do Chrystusa, kontemplacji Jego Oblicza, do czego wzywa nas Ojciec Święty, bo chrześcijanin to człowiek Chrystusa, do Niego należący, tworzący Jego Ciało. Temu celowi, owocnemu przeżyciu Wielkiego Postu służy spowiedź i Komunia św. wielkanocna. Mówią o tym II i III przykazanie kościelne: „Przynajmniej raz w roku przystąpić do sakramentu pokuty”, „Przynajmniej raz w roku, w okresie wielkanocnym, przyjąć Komunię św.”.
Radosne i autentyczne obchodzenie Paschy - Śmierci i Zmartwychwstania Jezusa będzie udziałem tych, którzy przygotowali się na to w Wielkim Poście. Łaska uświęcająca, tajemniczy dar Odkupienia czyniący nas dziećmi Boga, to wielka i wspaniała rzeczywistość, którą w pełni poznamy po tamtej stronie życia, radując się Bogiem i wiecznością. Bóg, który jest miłością, uczynił to dla nas, grzesznych ludzi, przez Śmierć i Zmartwychwstanie swego Syna.