Wacław urodził się ok. 907 r. jako syn czeskiego księcia Wratysława I i Drahomiry, która pochodziła z pogańskiego rodu. Jego babką była św. Ludmiła, pierwsza chrześcijanka na ziemiach czeskich, kobieta o ogromnym autorytecie i głębokiej wierze. To właśnie ona odegrała decydującą rolę w religijnym wychowaniu wnuka. Wacław od najmłodszych lat był kształcony w duchu chrześcijaństwa, znał łacinę, czytał Pismo Święte i interesował się filozofią. Po nagłej śmierci ojca, gdy miał zaledwie kilkanaście lat, przejął władzę i natychmiast przywrócił politykę prochrześcijańską.

Między tronem a ołtarzem

Jako władca postawił na pokój i pojednanie. Dążył do wewnętrznej stabilizacji i unormowania relacji z Niemcami, co w praktyce oznaczało rezygnację z niezależności politycznej na rzecz pokoju i rozwoju chrześcijaństwa. Choć był młody, jego decyzje świadczyły o dojrzałości i świadomym wyborze wartości ponad interes.

Zamiast inwestować w zbrojenia Wacław rozwijał szkolnictwo, wspierał duchowieństwo i fundował nowe kościoły. Dbał o to, by chrześcijaństwo nie było jedynie narzędziem władzy, lecz stanowiło rzeczywistą podstawę życia społecznego. W relacjach z sąsiadami młody król wykazywał dużą ostrożność i polityczną rozwagę. Chciał uniknąć niepotrzebnych konfliktów, dlatego budował mosty, a nie mury.

Wacław nie tylko jako władca, ale i jako człowiek znany był z pokory i prostoty. W przekazach wspomina się, że sam uprawiał rolę i wypiekał chleb dla ubogich. Nie obnosił się z władzą, nie uciekał od zwykłych ludzi. Dla wielu Czechów stał się wzorem władcy sprawiedliwego i pobożnego, który potrafił łączyć siłę z łagodnością, a politykę z Ewangelią.

W czasach, gdy władzę najczęściej zdobywano i utrzymywano mieczem, Wacław wybierał dialog. Chodziło mu o to, by budować wspólnotę. Szukał kompromisów tam, gdzie inni widzieli tylko okazję do wojny. Nie prowadził brutalnych kampanii ani nie nakładał drakońskich podatków. Zamiast środków przymusu wolał dawać przykład. Ludzie mieli go szanować nie ze strachu, ale z podziwu i wdzięczności. Troszczył się o jeńców wojennych, wykupywał niewolników, dbał o sieroty i wdowy. Nie narzucał wiary siłą, choć promował chrześcijaństwo jako fundament życia publicznego. Uważał, że prawdziwa przemiana społeczeństwa może nastąpić tylko wtedy, gdy wypływa z wnętrza człowieka. Jego styl rządzenia był nowatorski jak na tamtą epokę. Władzę rozumiał jako służbę, nie jako przywilej. Dla wielu możnych jego czasów był przez to niewygodny. Ale dla zwykłych ludzi stał się symbolem nadziei.

Zdradzony przez brata

Największe zagrożenie dla Wacława przyszło nie z zewnątrz, lecz spośród jego najbliższej rodziny. Jego młodszy brat Bolesław był zwolennikiem twardej ręki i walki o wpływy również z użyciem siły. Choć w przekazach nie zachowały się szczegółowe relacje między braćmi, wiele wskazuje na to, że Bolesław długo planował przejęcie władzy. Punktem zapalnym okazała się polityka Wacława wobec Niemiec. Książę czeski uznał zwierzchność króla niemieckiego Henryka I, by wzmocnić pozycję chrześcijaństwa w Czechach i zapewnić krajowi pokój. Wielu możnych uważało jednak ten krok za oznakę słabości i podporządkowania. Bolesław, z poparciem części elit, postanowił wykorzystać to niezadowolenie. Zamach miał charakter symboliczny i był precyzyjnie zaplanowany. Bolesław zaprosił Wacława do Starego Bolesławca. Bracia spotkali się w atmosferze pozornej serdeczności. Według legend, w noc poprzedzającą zamach Bolesław zaprosił Wacława na ucztę, podczas której panowała dziwna, napięta atmosfera. Wacław miał przeczuwać niebezpieczeństwo, ale mimo wszystko nie zrezygnował z udziału w porannej Mszy św. Wczesnym rankiem, kiedy zmierzał do kościoła, został zaatakowany przez ludzi Bolesława. Doszło do szarpaniny, a następnie brat sam zadał mu śmiertelne ciosy mieczem, według niektórych źródeł – w progu świątyni, gdzie Wacław próbował schronić się przed oprawcami. Zginął, nie broniąc się i podobno wypowiadając słowa: „Bracie, niech ci Bóg wybaczy”. Morderstwo Wacława miało wymiar nie tylko polityczny, ale i duchowy. Przekroczyło granice zwykłego sporu o władzę. Stało się symbolem zdrady, męczeństwa i triumfu dobra nad przemocą. Dla ludu czeskiego zamordowany książę szybko stał się kimś więcej niż władcą – świętym, który oddał życie bez walki, w imię wyższych wartości.

Po śmierci stał się symbolem

Zaledwie rok po zabójstwie ciało Wacława zostało przeniesione z miejsca zbrodni do katedry św. Wita na praskich Hradczanach. Jego grób bardzo szybko stał się celem pielgrzymek. Opowieści o jego świętości i męczeństwie rozchodziły się po całych Czechach, a z czasem również poza ich granicami. Pojawiły się legendy, pieśni i modlitwy. Uznano go za patrona Czech, a jego imię stało się jednym z najważniejszych symboli narodowych. W ikonografii św. Wacław najczęściej przedstawiany jest jako rycerz w zbroi, z chorągwią lub mieczem, ale też z aureolą.

Do dziś 28 września, dzień jego śmierci, obchodzony jest w Czechach jako święto państwowe. Pomnik św. Wacława na pl. Wacława w Pradze to jedno z najbardziej rozpoznawalnych miejsc w kraju. W czasach przełomów historycznych to właśnie tam gromadzili się ludzie, szukając duchowego oparcia i jedności.

Święty Wacław nie był władcą potężnym militarnie, ale jego siła duchowa i moralna przetrwała stulecia. Stał się nie tylko męczennikiem, ale i symbolem tego, że wierność ideałom potrafi zmieniać bieg historii.