Było piątkowe późne popołudnie, gdy drogą mailową otrzymałem sensacyjną wiadomość, polski reprezentant słynnej wytwórni płytowej, monachijskiego ECM, oznajmił, że 21 czerwca czeka nas premiera nowego albumu Tomasza Stańki. Informacja obiegła muzyczne serwisy informacyjne i media społecznościowe lotem błyskawicy. Fakt, że wywołała zarówno nostalgiczne wspomnienia naszego nieodżałowanego geniusza jazzu, jak i liczne refleksje, w których skupiono się na roli, jaką odegrał nie tylko dla muzyki ze swingującą nutą na pierwszym planie, ale też dla całej polskiej kultury. Zwłaszcza tej podszytej nutą nonkonformizmu.

Tak, znaliśmy się z Tomkiem od lat, wymienialiśmy uwagami, była to znajomość zbudowana na wzajemnym szacunku. Kilka razy pytał mnie o celowość włączenia do programu festiwalu, któremu szefował, tego czy innego nazwiska. Kiedy indziej zauważyłem stylistyczną spójność tego, co robi, z klimatami norweskiego gitarzysty Terje Rypdala. Przyznał, że coś mu o tym mówił Manfred Eicher (szef ECM). Jaka była moja radość (i konsternacja), gdy na legendarnej płycie Litania za niespełna rok zagrali ramię w ramię. Dwadzieścia lat (!) później, kiedy szefowałem wydawnictwu płytowemu Polskiego Radia, niezwykłą klamrą było nasze spotkanie związane z wydaniem albumu pod tym samym tytułem. I oczywiście, tytułowej kompozycji tam nie zabrakło. Zauważyłem wówczas, że ta interpretacja, wydobyta z archiwów radiowych, jest jak czarno-białe zdjęcie naruszonej zębem czasu kapliczki na tle zamglonych Tatr. Tomek chwilę się zadumał i przyznał rację. Tak, to bardzo polska muzyka, choć utkana na kanonie jazzu, owocu kultury amerykańskiej.

Nic dziwnego, że na premierę September Night, albumu nagranego (zgodnie z tytułem) we wrześniu 2004 r. w monachijskiej Muffathalle, czekam niecierpliwie, zapewne jak cała muzyczna brać. U boku lidera tradycyjnie pojawili się Marcin Wasilewski – fortepian, Sławomir Kurkiewicz – kontrabas oraz Michał Miśkiewicz – perkusja. Można powiedzieć, ikoniczny kwartet, który kolejny raz zdefiniował polskie brzmienie na tle europejskiego jazzu. A może zredefiniował, Stańko bowiem należał do tej grupy naszych jazzmanów, którzy ukształtowali pewien kanon, idąc ramię w ramię z Krzysztofem Komedą. Jak zdradzają wydawcy, płyta dokumentuje niesamowity muzyczny rozwój grupy na ścieżce ich twórczości między albumami Suspended Night a Lontano, a występ w Monachium był najważniejszym wydarzeniem w roku, w którym kwartet zagrał rekordową liczbę koncertów. Koncert ten był częścią sympozjum muzyki improwizowanej, współorganizowanego przez monachijski Kulturreferat i wydział muzykologii Uniwersytetu Ludwiga Maximiliana. To trzecia płyta dokumentująca występy z tygodniowych wydarzeń sympozjum, która trafia do katalogu ECM obok wydanych wcześniej Boustrophedon Evana Parkera oraz Composition/Improvisation Nos. 1, 2 & 3 Roscoe Mitchella.

Muzyka tamtego czasu naznaczona była kolażem doświadczenia lidera i młodzieńczej energii jego kompanów. A przypomnijmy, że praca w tzw. polskim kwartecie wyniosła Tomasza Stańkę na nowy poziom rozpoznawalności. Po nagraniu Soul of Things, pierwszej płyty ECM z Wasilewskim, Kurkiewiczem i Miśkiewiczem, trębacz zdobył Europejską Nagrodę Jazzową (European Jazz Prize). Jury tak uzasadniło tę decyzję: „Podczas gdy Stańko oczywiście czerpał z amerykańskich wzorców, rozwinął unikalne brzmienie i osobisty styl muzyczny, który jest natychmiast rozpoznawalny i jednoznacznie jego własny, zakorzeniony w jego słowiańskim dziedzictwie, romantycznym wychowaniu i klasycznym wykształceniu, które otrzymał w Krakowie przed rozpoczęciem kariery jazzowej na początku lat 60. Jego charakterystyczny szorstki ton przekazuje poczucie dramatyzmu, melancholii, smutku i egzystencjalnego bólu. Pionier free-jazzu stał się jednym z najlepszych trębaczy, światowej klasy muzykiem, stylistą, charyzmatycznym wykonawcą i oryginalnym kompozytorem, a jego muzyka nabiera obecnie prostoty formy i łagodności, która przychodzi wraz z latami pracy, poszukiwań i doświadczeń. Tomasz Stańko – prawdziwy mistrz i lider europejskiego jazzu”.

Tomek odszedł niespełna 6 lat temu. Jego muzyka jest jednak ciągle obecna, przywoływana jako inspiracja. Jestem pewien, że liczne szuflady skrywają niepublikowane dotąd nagrania. Spodziewam się jeszcze wielu podobnych niespodzianek. I wróżę im sukces, twórczość Stańki bowiem, zbudowana na fundamencie nonkonformizmu, jest najzwyczajniej naznaczona prawdą. Jedyna, niepowtarzalna. Piękna.