KS. JAN MARCIN MAZUR: – Pozwolę sobie na taką osobistą refleksję. W latach 60. XX wieku oferta w sklepach muzycznych, jeśli chodzi o płyty, nie była zbyt bogata, ale przypominam sobie płytę, do której byłem bardzo przywiązany. Muzyka z tej płyty, powiedziałbym, tak jakoś zagościła w mojej duszy, sercu, po dzień dzisiejszy. To była właśnie muzyka organowa. Pan Profesor wykonywał wtedy na organach oliwskich kompozycję Bakfarka. Czy Pan Profesor ma także jakąś ulubioną epokę, czy też stara się być „sprawiedliwy” przy układaniu programów koncertowych, co tutaj jest decydujące?
PROF. JOACHIM GRUBICH: – W latach 60. XX wieku rzeczywiście prawie w ogóle nie było nagrań organowych na naszym rynku. Mnie, młodemu wówczas laureatowi konkursu genewskiego, Polskie Nagrania zupełnie nieoczekiwanie okazały duże zainteresowanie nagraniami na najsławniejszych w Polsce organach w Oliwie. Rzecz dla mnie niesłychanie atrakcyjna i znacząca w początkowym okresie budowania sobie przyszłości artystycznej. W repertuarze pojawiło się to, co z jednej strony miało pewien powiew wirtuozerii, zaś z drugiej strony, miało charakter kontemplacyjny. Jednak nieco wcześniej od wspomnianej płyty pojawiło się na rynku fonograficznym nagranie – również z Oliwy, ale z dawną muzyką polską. Płyta ta miała graficznie pięknie opracowana obwolutę, zawierającą niezwykle cenne omówienie programu autorstwa ks. prof. Hieronima Feichta. Były to pierwsze wielkie moje radości po zdobyciu I nagrody na konkursie w Genewie w 1962 r. W doborze repertuaru chciałem pokazać to, co najlepsze w muzyce organowej, uwzględniając przy tym nadzwyczaj bogatą paletę barw dźwiękowych instrumentu. Jak mi powiedziano, sprzedaż płyt osiągnęła ilości porównywalne z ilością sprzedanych płyt z Pasją wg św. Łukasza Krzysztofa Pendereckiego. Nieskromnie powiem, że to napawało mnie niemałą dumą...
– Ja również miałem podobne odczucia, że to jest coś, na co czekało wielu ludzi w Polsce.
Pomóż w rozwoju naszego portalu
– Pozwolę sobie jeszcze dodać, że po którymś z koncertów w Bukareszcie, ktoś do mnie podszedł, trzymając moją płytę wydaną... w Rumunii, ale w całkowicie innej kopercie. Nie powiem, że nie było mi z tego powodu miło...
– Przypomniałem sobie też taki kamieński wieczór i taką rozmowę o kamieńskich organach. Obecni przy tym byli konserwatorzy i artyści, muzycy i ks. inf. Roman Kostynowicz, konserwator diecezjalny zabytków, a także jak zwykle w piątek po koncercie grono zaprzyjaźnionych ludzi dobrej woli. Pamiętam, że Pan Profesor także bardzo chętnie włączył się w dyskusję, a także zainteresował się dziejami organów i zachowaną dokumentacją. Czy dla Pana Profesora rzeczą ważną jest instrument i jego, nazwijmy to „osobowość”, jego walory, te jawne i te ukryte. Pan Profesor objechał jako wirtuoz organista cały świat. Proszę powiedzieć, co czuje organista, który najpierw zaprzyjaźnił się z pomorskimi instrumentami, a potem przybywał do Mexico Ciudad czy do Seulu w Korei? Jak się trzeba zachować wobec instrumentu, który będzie przecież współtworzył koncert? Publiczność, która przychodzi na koncert, ma pewną znajomość konkretnego instrumentu, a artysta nie zawsze. Przypominam sobie wypowiedź koncertującego w Kamieniu organisty Mariana Machury, który zwrócił uwagę na to, że jeżeli w literaturze pojawiają się „wątki organowe”, to w zasadzie nigdy nie wspominają osoby organisty, a jedynie to, że „organy grały” słodko, pięknie albo majestatycznie. Organista więc jest, ale jakoby go nie było... Jakie ma Pan Profesor refleksje na ten temat?
– Organy kamieńskie nieustannie wywoływały silne emocje wśród nas, organistów i organologów, a to z powodu ich złego stanu technicznego. Jakkolwiek szafa organowa została z wielkim pietyzmem odrestaurowana i zabezpieczona przed niszczącym działaniem drewnojadów, to sam instrument, głównie, jak powiedziałem, jego stan techniczny, pozostawiał wiele do życzenia. Latami krzyżowały się długie i męczące dyskusje i projekty dla uzdrowienia stanu rzeczy. No, ale ostatecznie osiągnięto zadowalające rozwiązanie i dziś instrument jest w pełni sprawny, i daje wielkie zadowolenie artystom na nim muzykującym. Oczywiście, każde organy mają swoją „osobowość” i nawet każdy instrument tego samego budowniczego będzie miał swój niepowtarzalny charakter. Na tym polega niezwykłość sztuki organowej. Nie ma dwóch identycznych instrumentów organowych. W sumie bogactwo wprost niemożliwe do ogarnięcia. Muzyka organowa rozbrzmiewa na całym świecie w najrozmaitszych interpretacjach, czasami dość odległych stylistycznie od wzorców obowiązujących jeszcze w starej Europie. Jest to normalne zjawisko i bez sensu byłoby przeciwdziałać takim tendencjom. Trzeba jeszcze zwrócić uwagę na istotny fakt, że organy znajdują się w wielu salach koncertowych na całym świecie i ten fakt nie pozostaje obojętny na styl wykonawczy wirtuozów, którym jako główny cel przyświeca demonstrowanie publiczności wprost niewiarygodnej sprawności technicznej w grze na organach – także na bardzo popularnych w Ameryce i na Dalekim Wschodzie organach elektronowych. Na marginesie wspomnę o pewnym wirtuozie, który wykonuje „Etiudę rewolucyjną” Chopina na organach, grając na klawiaturze nożnej, czyli na pedale, partię przeznaczoną dla lewej ręki pianisty. Niesamowita sprawność techniczna!
– Chciałbym również zapytać, jak Pan Profesor widzi przyszłość Festiwalu Kamieńskiego?
– Nie od dzisiaj zauważam ogromny entuzjazm tkwiący w organizatorach i osobach, które kształtują artystyczne oblicze festiwalu. Na przestrzeni wielu lat, a mówimy dziś o jubileuszu półwiecza festiwalu, entuzjazm nie wygasa, a wprost przeciwnie – rośnie i nic nie zapowiada jego końca. To wielka sprawa! To świadczy o naturalnym zapotrzebowaniu na kulturę wysoką, o dostrzeganiu wartości transcendentnych, bez których życie byłoby szare i pozbawione ducha.
Rozmowa przeprowadzona na początku lipca 2014 r. w Pobierowie
