Operatorzy filmowi Witek i Karol dostają zadanie dokumentowania przebiegu powstania. To, co nakręcą, ma być wyświetlane w kinie. Cel ich pracy jest jasny: mają pracować tak, by krzepić serca ówczesnym warszawiakom, a potomnym przekazać, jak było.

Co tu robi kamera?

Młodszemu z braci nie podoba się noszenie ciężkiego statywu, gdy w tym samym czasie jego rówieśnicy walczą z Niemcami. Starszy – Karol – ma więcej zrozumienia dla rozkazu Biura Informacji i Propagandy AK, choć też wolałby kręcić „prawdziwą” wojnę, a nie sceny z życia cywili, momenty budowania barykad czy wydawanie posiłków przez kuchnię polową. Najbardziej jednak irytują Karola inscenizowane sceny ataków, w trakcie których powstańcy nie mogą się powstrzymać, aby z uśmiechem nie spojrzeć w obiektyw kamery. – Co wy tu robicie? – pytają pewnego razu żołnierze obserwujący nagrania. – Film o powstaniu – odpowiadają filmowcy. – A my robimy powstanie – ripostują z wyższością akowcy.

Na szczęście braciom szybko udaje się dotrzeć do walczących. Na koniec zaś przenikają nawet za linię wroga, gdzie dokumentują ludobójstwo dokonane przez Niemców na mieszkańcach Warszawy.

Wszystko, co rejestrują, przekracza wyobrażenia ludzi wychowanych w czasach pokoju. A przekracza dlatego, że najpierw widzimy, jak bezkarny pilot sztukasa zrzuca bomby burzące budynki, pod którymi giną ludzie. Pióropusze ognia dopełniają dzieła zniszczenia. Kapłani modlą się z mieszkańcami na podwórkach i tam też odbywają się pogrzeby. A za chwilę później obserwujemy, jak dzieci chętnie noszą płyty chodnikowe na barykadę. Kobiety obierają ziemniaki lub schodzą do lejów, aby z roztrzaskanych rur wodociągowych nabrać wody. Dwudziestolatkowie palą papierosy i rozmawiają z dziewczynami tak, jakby za chwilę mieli pójść na kawę, a nie na kolejną walkę.

Dramat non-fiction

Życie i śmierć, śmiech i płacz sąsiadują w filmie ze sobą. Amplituda pokazanych nastrojów wydaje się po ludzku niemożliwa. Tymczasem uważny widz dostrzeże w sfilmowanych osobach coś jeszcze bardziej niezwykłego – wyjątkową godność i spokój ludzi. A przede wszystkim radość iskrzącą się w wielu oczach.

Reżysera poniosła fantazja? Nic bardziej mylnego. Tak było naprawdę. Wiemy to, bo film w reżyserii Jana Komasy jest pierwszym w historii kina dramatem wojennym typu non-fiction. To, co widać na ekranie, powstało z kronik znajdujących się w archiwach Muzeum Powstania Warszawskiego.

Witek i Karol to postaci fikcyjne. W filmie są jedynie narratorami. Przez 80 minut słyszymy tylko ich głosy. To zaś, co widzom pokazuje „ich kamera”, tak naprawdę zostało nakręcone przez prawdziwych operatorów BIiP AK w sierpniu 1944 r.

Realizacja „Powstania Warszawskiego” zajęła jego twórcom siedem miesięcy. Ogrom pracy, jaki w tym czasie wykonali, najlepiej oddaje kilka liczb: 1000 godzin konsultacji kolorystycznych, 1200 ujęć, 1440 godzin koloryzacji i rekonstrukcji. A także 112 tys. wybranych klatek i 648 tys. minut rekonstrukcji. Do tego trzeba dodać jeszcze konsultacje z ekspertami do spraw: militariów, ubioru, architektury oraz z urbanistami i varsavianistami.

Producent filmu, którym jest Muzeum Powstania Warszawskiego, zatrudnił również najlepszego w kraju specjalistę od rozpoznawania mowy z ruchu warg. Dzięki temu z niemych pierwotnie obrazów dowiadujemy się, co 70 lat temu do operatorów kamer mówiły dzieci, warszawiacy i powstańcy. Niebagatelną pracę przy produkcji odegrały też Joanna Brühl i Milena Fiedler, które zmontowały epizody z kronik, tak by dopasować się do scenariusza napisanego wspólnie przez Jana Ołdakowskiego (dyrektor Muzeum Powstania Warszawskiego – przyp. A.T.), Piotra Śliwowskiego i Jana Komasę.

Pamięć i honory!

Na trzy miesiące przed 70. rocznicą wybuchu Powstania Warszawskiego do kin trafił więc film nietuzinkowy. Pokazuje on Powstanie z 1944 r. bez znieczulenia. Zastosowane przez twórców techniki koloryzacji i udźwiękowienia oddziałują na widza znacznie mocniej. Bez żadnej przesady można powiedzieć, że siła obrazu wciska widzów w fotel i ściska za gardło.

Po obejrzeniu filmu nie będzie nam jednak wcale łatwiej odpowiedzieć na pojawiające się zawsze w sierpniu pytanie o to, czy powstanie powinno wybuchnąć. Obie strony tego sporu odnajdą w filmie Komasy epizody potwierdzające ich wcześniejsze stanowiska. Bez wątpienia natomiast wyjdziemy z kina z przekonaniem, że jesteśmy winni wieczną pamięć i cześć tym, którzy zginęli. I najwyższe honory tej garstce powstańców, która żyje nadal. Honory na co dzień, a nie tylko przy okazji rocznicy.