W Złoczewie wszyscy się znają. Blisko 3,5-tysięczna gmina miejsko-wiejska, położona blisko Sieradza i Wielunia, nie ma wielu miejsc pracy. Właściwie każda firma w tak małej miejscowości, zatrudniająca kilka osób, jest na wagę złota. Wiadomo przecież, że za każdym pracownikiem stoi jego rodzina i jej codzienny byt. Brak pracy to brak środków do życia dla właściciela firmy, jego rodziny, a także dla zatrudnianych pracowników i ich rodzin. Tę specyfikę małej lokalnej społeczności odczuł na własnej skórze Grzegorz Słaby, gdy urząd skarbowy niekończącymi się kontrolami, zablokowaniem kont, a nawet nalotem policji, zakończonym aresztowaniem całej rodziny, doprowadził do ruiny firmę, która jeszcze w 2007 r. zatrudniała 60 osób. Dziś w firmie pana Grzegorza pracuje 15 osób. Sąsiedzi i współpracownicy odsunęli się, wiadomo, skarbówka, policja - lepiej trzymać się z daleka. Syn osiedlił się 300 km od Złoczewa, by zapomnieć o traumatycznych przeżyciach.

Moda na ogrzewanie ekologiczne

A wszystko przez lekki olej opałowy - LOO, którego dystrybucją zajął się pan Grzegorz w 1996 r. W branży małych firm, zatrudniających najbliższą rodzinę, sąsiadów i znajomych, funkcjonował od 1990 r. W terminie wywiązywał się z obciążeń podatkowych, więc z urzędem skarbowym nie miał żadnych problemów. Instalował urządzenia sanitarne, sprawdzał urządzenia hydrauliczne i ciepłownicze w domach mieszkańców Złoczewa, których wielu znał od kołyski.
W połowie lat 90. modne stało się ogrzewanie na lekki olej opałowy. Państwo promowało ekologiczne ogrzewanie, dawało dotację na uruchamianie kotłowni olejowych. Pan Grzegorz także zaczął zachęcać swoich klientów do zakładania pieców na LOO. Ci odpowiadali: „Dobrze, ale sam będziesz nam dostarczał olej”. Przedsiębiorca długo się nie zastanawiał. Do rozszerzenia działalności firmy zachęcał też fakt, że od 1995 r. olej opałowy był zwolniony z jakiegokolwiek podatku, nawet z VAT-u. O podatku akcyzowym nikt wówczas nawet nie słyszał. Nikt również nie śnił, by wykorzystywać olej opałowy do prowadzenia pojazdów.

Wolna amerykanka

W latach 1992-97 olejem opałowym oprócz użytkowników nikt się nie interesował. Gdy w 1997 r. w mediach ukazała się notka, że olej opałowy używany jest często jako olej napędowy, Ministerstwo Finansów wprowadziło dla LOO 17 euro za tonę stawki podatku akcyzowego. Dystrybutorzy oleju zostali objęci podatkiem VAT najpierw 7-, później 12-, 18- i 22-procentowym. By ukrócić wszelkie nieprawidłowości w wykorzystaniu LOO, dla odróżnienia oleju przeznaczonego do celów opałowych od oleju napędowego - ten ostatni został zabarwiony i oznaczony nieusuwalnym markerem.
Aby jeszcze bardziej zdyscyplinować kupujących, w 2002 r. wprowadzono instytucję oświadczeń, która okazała się dla tej branży największym bublem prawnym po transformacji ustrojowej. Sprawa była rozpatrywana przez Naczelny Sąd Administracyjny, który skierował ją do Trybunału Konstytucyjnego. I w Trybunale jest już od trzech lat. Ta decyzja dla firm-dystrybutorów LOO - to być albo nie być. Na 1100 firm zajmujących się sprzedażą LOO połowa ma na karku skarbówkę. Część z nich splajtowała albo splajtuje w najbliższym czasie. Konta firm zostały zablokowane przez urząd skarbowy i banki na zabezpieczenie długu, co uniemożliwia im prowadzenie działalności. Właścicielom zajęto majątek trwały firmy: budynki, transport i domy prywatne. Z firm zatrudniających kilkudziesięciu pracowników pozostali sami właściciele. Schorowani, zdesperowani, z ostracyzmem środowiskowym, bo potraktowani przez państwowe instytucje jak przestępcy, tak też są traktowani przez środowisko lokalne. Dziś mają rozbite rodziny i gorycz. Dlaczego?

Cała branża przestępcza?

Mirosław Kulak od 1983 r. prowadzi firmę w Szadku k. Zduńskiej Woli. Firma jeszcze w ubiegłym roku zatrudniała 20 osób. Dzisiaj pracują 3 osoby, łącznie z właścicielem. Dla rozwoju firmy pan Mirosław sprowadził z Anglii syna i córkę. Sądził, że będzie to firma rodzinna, dzieło życia - tyle się przecież mówiło w mediach o znaczeniu małych rodzinnych firm w polskiej gospodarce. Dziś syn ma do ojca wielki żal, w Anglii miał dobrą pracę, budował swoją pozycję zawodową, a został bankrutem. Urząd skarbowy, sprawdzając oświadczenia za 2005 r., za uchybienia w oświadczeniach od kupujących LOO naliczył panu Mirosławowi do zapłacenia 1 mln zł z odsetkami. Teraz w firmie jest kontrola oświadczeń za 2006 r., więc pan Mirosław spodziewa się, że znów za podobne uchybienia może dostać do zapłacenia kolejny milion. Firma pana Mirosława działa w rejonie Zduńskiej Woli. Pan Kulak zaczynał działalność gospodarczą jako mechanik samochodowy. Wysiłkiem całej rodziny w 1990 r. wybudował przy domu stację paliw. Od 1992 r. rozpoczął sprzedaż LOO. - Po doświadczeniach minionych lat i opiniach prawników zrezygnowałem z tej działalności - mówi. - Tacy duzi operatorzy jak Lotos czy Orlen wycofali się ze sprzedaży detalicznej oleju opałowego, a co dopiero ja. By sprawdzić prawdomówność klientów, za każdym trzeba by wysłać kontrolę, a za kontrolerem następnego kontrolera i tak bez końca.
Tylko dlatego, że pan Mirosław nie spóźniał się z podatkami przez cały okres działalności, udało mu się odblokować majątek i pieniądze, które zablokował mu Urząd Celny jeszcze przed wydaniem decyzji. Firma jakoś funkcjonuje, ale straciła klientów, których zaufanie budowała przez 27 lat.

Instytucja oświadczeń

Wprowadzając w 2002 r. instytucję oświadczeń, państwo nie dało właścicielom firm wzoru druku oświadczeń ani narzędzi umożliwiających sprawdzenie, czy oświadczenie jest wypełnione przez klienta zgodnie z prawdą. Otworzyło w ten sposób furtkę dla kupujących do wpisywania na oświadczeniu praktycznie dowolnych nazwisk, dat urodzenia, miejsc zamieszkania, numerów PESEL etc. Kierowca, który z firmy dowoził LOO do klienta, nie miał uprawnień do sprawdzania, czy olej jest właściwie wykorzystany i czy dane klienta na oświadczeniu są poprawne. Dystrybutorzy sami tworzyli wzory oświadczeń. Przez pierwsze 2-3 lata urzędnicy urzędów skarbowych przy sprawdzaniu zgodności oświadczeń z fakturą nie kwestionowali oświadczeń. Dystrybutorzy byli więc pewni, że to, co robią, robią dobrze.
Horror rozpoczął się w 2004. r., pojawiły się problemy z oświadczeniami. Urzędy skarbowe i izby celne kwestionowały zawarte w nich dane. Dystrybutorzy zaczęli się odwoływać. Korzystali z pomocy grafologów, zbierali ponownie zakwestionowane oświadczenia od klientów, wskazywali, że podpis złożony nad oświadczeniem, a nie pod nim trudno zaliczyć jako podstawę do naliczenia kary sankcyjnej, przekraczającej 20-krotnie uzyskaną marżę. Nic nie pomogło. Decyzje urzędnika były nie do podważenia. „Organy kontroli skarbowej, urzędy i izby celne wydały wiele decyzji opiewających na wielomilionowe kwoty, które oparte zostały na zakwestionowanych oświadczeniach składanych przez nabywców lekkiego oleju opałowego. Jednostronne postępowanie podatkowe, niedopuszczanie wniosków dowodowych powodują niemożność obrony czy wyjaśnienia przez podatnika (sprzedawcę LOO - przyp. A. C.) swojej sprawy” - pisze Halina Pupacz, prezes Polskiej Izby Paliw Płynnych w liście do prof. Włodzimierza Nykiela z Centrum Dokumentacji i Studiów Podatkowych, z prośbą o współpracę przy zmianie tej dramatycznej sytuacji.

Prawo celnika

Prof. Witold Modzelewski z Krajowej Izby Doradców Podatkowych wręcz mówi, że nie obowiązuje u nas prawo celne, lecz prawo celnika. I choć w ustawie nie ma wzmianki, że za błędy formalne ma być karany sprzedawca, to urzędnik w dalszym ciągu wymierza mu sankcje. Jedna decyzja urzędnika decyduje o być albo nie być firmy, bo przecież za decyzją idzie zablokowanie kont firmy, zajęcie majątku trwałego na poczet kary. Przedsiębiorstwo jest sparaliżowane. Brak dochodów powoduje zwolnienia pracowników i rosnące zadłużenie w bankach, w których zaciągnięte są kredyty. Brak spłat powoduje z kolei zajęcie przez bank pozostałej części majątku właściciela firmy. I tak w krótkim czasie jedna decyzja urzędnicza powoduje zniknięcie firmy z rynku.

Bubel prawny

W 2007 r. Naczelny Sąd Administracyjny skierował do Trybunału Konstytucyjnego sprawę zgodności z konstytucją instytucji oświadczeń. Minęły trzy lata. W tym czasie z rynku zniknęło ponad 100 firm. - Stanowimy 20 proc. rynku opałowego w Polsce - mówi pan Grzegorz Słaby. - Robimy najbardziej mrówczą robotę w terenie. Pozostałe 80 proc. mają takie rekiny przemysłowe, jak Lotos czy Orlen. W tych firmach za oświadczenia odpowiedzialnych jest po kilkadziesiąt osób, a i to nie dało gwarancji uniknięcia błędów. Gdy te wielkie firmy dowiedziały się o kontroli oświadczeń przez urzędy skarbowe, wysłały sztaby ludzi w teren do ich sprawdzenia i poprawek. Dystrybutorzy nie mają takich możliwości i to najbardziej nas boli. Ta właśnie uznaniowość i selektywność prawa stosowanego wobec nas przez urzędników. Ministerstwo może umorzyć Rafinerii Trzebinia 200 mln karnej akcyzy za zmianę przeznaczenia oleju (za „Rzeczpospolitą”), a indywidualni sprzedawcy nie mają takiej możliwości. Po problemach z oświadczeniami wielu dystrybutorów w ogóle wycofało się z rynku - mówi z goryczą pan Słaby.

Zrujnować firmę

Mirosław Skorupa z Aleksandrowa Łódzkiego w branży jest od 1991 r. Jego rodzinna firma dostarczała paliwa do stacji benzynowych, firm transportowych, do firm na cele produkcyjne i indywidualne, współpracowała z PKN Orlen, Lotosem i innymi koncernami. Zatrudniała ok. 50 pracowników. Urząd Kontroli Skarbowej rozpoczął kontrolę w firmie w 2006 r. Na wniosek urzędnika zostały zabezpieczone środki transportu na poczet przyszłych kar. W 2008 r. decyzją dyrektora Izby Celnej zostały zablokowane konta firmy. Wszystkie pieniądze wpłacane na konta firmy były przekazywane na konto Urzędu Celnego. Banki, które udzieliły kredytu, wypowiedziały firmie umowy kredytowe, żądając natychmiastowych spłat. Rodzina nie była w stanie w tak krótkim czasie oddać pieniędzy, ponieważ były one u klientów. W tym czasie banki naliczyły krwiożercze odsetki. Dziś firma pana Mirosława nie zatrudnia już nikogo. - Córka i syn wycofali się z działalności. Firma zatrudniająca 50 osób zniknęła z rynku w ciągu zaledwie 6 miesięcy - mówi beznamiętnym głosem pan Mirosław. - W toku postępowania podatkowego nie pojawiły się żadne podstawy faktyczne i prawne, uzasadniające blokadę kont. Trwała przecież kontrola. Nie było jeszcze decyzji. Dyrektor Izby Celnej zgodził się na odblokowanie kont, jeżeli firma będzie płacić Izbie Celnej 50 tys. „haraczu” miesięcznie. Początkowo płaciliśmy, ale firma tyle nie zarabiała. Poprosiliśmy o zmniejszenie kwoty do 15 tys., później do 10 tys. W marcu br. zostały zlicytowane ostatnie środki transportu firmy. Moja firma została zrujnowana, zanim wydana została decyzja wymiarowa (dokument pokontrolny, w którym nalicza się karę - przyp. A. C.).
Pan Mirosław odwoływał się od decyzji, która zrujnowała firmę. Od ponad roku nie rozpatrzono odwołania. Ile takich małych rodzinnych firm, zatrudniających okoliczną ludność w małych miejscowościach, padło przez instytucję oświadczeń, która od początku stanowiła podstawę do działań patogennych? Ilu bezrobotnych wygenerowała zła ustawa? Ile rodzin zostało bez środków do życia?

Walka o prawdę

Walka o firmy trwa już kilka lat. Trudno zliczyć liczbę działań prawnych podjętych przez dystrybutorów LOO dla ratowania dorobku życia. By bronić rodzinnych firm i dobrego imienia rodzin, właściciele założyli Stowarzyszenie Dystrybutorów Lekkiego Oleju Opałowego. Trzyletnie oczekiwanie na orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego byłoby trudne dla każdej instytucji, dla firmy jest zabójcze. W oświadczeniu Stowarzyszenia czytamy: „Większość postępowań sądowo-administracyjnych wszczętych wskutek wniesionych przez strony postępowań skarg zostało zawieszonych do momentu rozstrzygnięcia pytań prawnych przez Trybunał Konstytucyjny. W tym czasie sprzedawcy/dystrybutorzy nie mogą prowadzić firm (działalności gospodarczej) z powodu zabezpieczenia kont bankowych, co powoduje wymierne straty”.
Trudno policzyć straty zwalnianych sukcesywnie z firm pracowników i ich rodzin, zważywszy, że dystrybutorzy LOO zapewniają w swojej branży 20 tys. miejsc pracy. Widmo bankructwa obejmuje całą branżę.
W artykule przedstawiony został tylko mały wycinek problemu. Takich dramatów są już setki w całej Polsce.