Święto Podwyższenia Krzyża św. stało się dla środowiska lubelskiego dniem rozpoczęcia Międzynarodowego Kongresu Kultury Chrześcijańskiej " Sacrum i kultura. Chrześcijańskie korzenie przyszłości". Miejscem wykładów były aule Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, a także udostępnione do tego celu niektóre kościoły. Spotkania modlitewne odbywały się w archikatedrze lubelskiej oraz w kościele akademickim KUL. Towarzyszące Kongresowi imprezy kulturalne, w czasie których można było posłuchać muzyki poważnej i współczesnej, obejrzeć przedstawienia teatralne, projekcje filmowe i wystawy, ubogacały spotkania ludzi szukających w takiej formie przeżywania czasu zjednoczenia różnorako myślących środowisk.

Pierwszym punktem Kongresu była Eucharystia sprawowana późnym wieczorem w archikatedrze lubelskiej. Przeżywana w Liturgii tajemnica krzyża stała się znakiem poszukiwań międzyludzkiej solidarności i budowania odpowiedzialności za kulturę. Współczesność uwypukla potrzebę dostrzegania zadań stojących przed Kościołem na polu przekształcania kultury. Prawdy te przypomniał abp Józef Życiński witając koncelebrujących biskupów, kapłanów, siostry zakonne, przedstawicieli uniwersytetów, władz wojewódzkich, miejskich, oraz zgromadzonych wiernych, w dużej części młodych uczestników pielgrzymek jubileuszowych do Rzymu oraz na Jasną Górę. W sposób specjalny zostali wyróżnieni goście: przewodniczący liturgii kard. Miloslav Vlk (arcybiskup Pragi i przewodniczący Rady Konferencji Episkopatów Europy), kard. Paul Poupard (przewodniczący Papieskiej Rady Kultury), arcybiskupi Tadeusz Kondrusiewicz z Moskwy i Tadeusz Gocłowski z Gdańska oraz bp Henryk Tomasik (odpowiedzialnym z ramienia Episkopatu za duszpasterstwo młodzieży w Polsce). Oprawę muzyczną liturgii przygotował Chór Akademicki KUL pod batutą Grzegorza Pecki, który wykonał m.in. Missa Brevis Mozarta.

W homilii Metropolita Lubelski ukazał w krzyżu, jako znaku pojednania, wielki odnośnik do kultury. Współczesne pojednanie ma dziać się przez wcielanie - przyjmowanie wszystkiego co ludzkie, z wszystkimi dobrami, słabościami i efektywną przemianą kultury przez budowanie jedności zasadą solidarności. W procesie globalizacji można budować jedność przez przepływ informacji i naśladowanie dobrych wzorców. Za wzór takich przemian kulturowych - wnoszenia ducha Ewangelii w świat - zostali postawieni biskupi pasterzujący teraz w państwach byłego bloku wschodniego. W dalszej części homilii można było usłyszeć wezwanie do przemian na płaszczyźnie ducha. Potrzeba dzisiaj odrzucenia rozczarowań i pesymizmów, aby duchowa energia przemieniała współczesny świat. Wszystkie te zamierzenia mogą być przeprowadzone tylko pod warunkiem współpracy z Bogiem w osobistej przemianie swojego życia i tworzonej kultury.

Mocnym akcentem Liturgii była rozbudowana modlitwa wiernych. W językach francuskim i czeskim oraz polskim można było usłyszeć przesłanie o wierności prawdzie budowanej na fundamencie ośmiu błogosławieństw; odkrywania prawdy o świecie, człowieku i Bogu; potrzebie budowania pokoju na świecie; wierności Ewangelii w czasie wytyczania szlaków poszukiwań i działań.

Na zakończenie uroczystości przemawiali zaproszeni goście. Kard. Poupard przesłał pozdrowienia dla uczestników Kongresu od Ojca Świętego. Nadzieją na przemianę Europy ma być pamięć o historii oraz nadzieja na przyszłość, którą jest jedynie Jezus Chrystus. On wnosi nowy zapał, dynamikę działań i nadzieję dojścia do celu. Abp Kondrusiewicz zarysował problemy Kościoła w Rosji i zachęcał do wierności krzyżowi Chrystusa oraz stałej obrony przesłania płynącego z tej tajemnicy. Tajemnica odkupienia i zbawienia jest dalej fundamentem kultury Rosji, Polski i całej Europy. Głosem scalającym uroczystą Mszę św. było przesłanie kard. Vlka, który przemawiając w języku św. Wojciecha wyakcentował prawdę, iż kultura ma swoje korzenie w Kościele przez relację odniesienia każdego człowieka do Boga. Kongres może się stać w czasie sekularyzacji drogą nowego przeżywania sacrum: stałego dotykania Boga i przeżywania Go w świecie. Piękno płynące z kultury może stać się odblaskiem Boga. Spotkania kongresowe powinny stać się polem współczesnej ewangelizacji.

Liturgiczne rozpoczęcie kongresu połączył swoją osobą i wystąpieniem następnego dnia kongresu Wielki Kanclerz KUL abp Józef Życiński. Zgromadzonym w auli kard. Stefana Wyszyńskiego w KUL nakreślił potrzebę wymiany myśli przy poszukiwaniu odpowiedzi na problemy dotyczące współczesnej kultury. Potrzeba dzisiaj przede wszystkim kultury solidarności; odpowiedzialności za wartości; odnalezienia zadań, wyzwań i interpretacji, dzięki którym uwyraźni się we współczesnym świecie odpowiedzi płynące z Ewangelii. Wstęp ten stał się komentarzem do przywitania gości kongresu reprezentujących znane ośrodki myśli filozoficznej i teologicznej. W szczególny sposób zostali przywitani przedstawiciele władz państwowych i lokalnych, którzy w szczególny sposób odpowiedzialni są za budowanie " dojrzałej kultury". Punktem centralnym rozpoczęcia kongresu było odczytanie listu Jana Pawła II:

Jego Ekscelencja Ksiądz Arcybiskup Józef Życiński, Metropolita Lubelski, Wielki Kanclerz Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Drogi Księże Arcybiskupie, Dziękuję za powiadomienie o mającym się odbyć w dniach 15-17 września br. w Lublinie Kongresie Kultury Chrześcijańskiej. Na ręce Księdza Arcybiskupa - Organizatora tego Kongresu - przesyłam środowisku naukowemu Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego oraz wszystkim uczestnikom serdeczne pozdrowienia. Na początku pragnę powtórzyć to, co już kiedyś powiedziałem: "Człowiek żyje prawdziwie ludzkim życiem dzięki kulturze. Jego życie jest kulturą i nie może obejść się bez kultury. On jest sprawcą i twórcą kultury, w niej się wyraża i w niej się potwierdza. Świat wartości i sensu wpływa na naturę ogólnoludzkich więzi, łącząc różnorodne tradycje w kulturalnym dziedzictwie ludzkości. To kultura wyraża kształt i wielkość naszego człowieczeństwa" ( por. Przemówienie w siedzibie UNESCO, 2.06.1980 r.). Od dwóch tysięcy lat religia chrześcijańska kształtuje kulturę europejską, która stała się wspólnym naszym dobrem. Ewangelia ukazuje nam świat wielkich wartości, istotnych dla naszego duchowego dziedzictwa. Naszym wspólnym zadaniem jest poszukiwanie środków, dzięki którym wartości te będą niezmiennie odgrywać swą ważną rolę kulturotwórczą, służąc budowie świata wolności i prawdy, miłości, sprawiedliwości i pokoju. Jezusowe słowa: "Idźcie na cały świat i głoście Ewangelię wszelkiemu stworzeniu" ( Mk 16, 15) stają się tu wezwaniem i przynaglają do działania. W świecie współczesnym, podlegającym procesowi globalizacji, istnieje szczególna potrzeba budowania kultury solidarności opartej na szacunku dla osoby ludzkiej i dla wartości ludzkiego życia. Winniśmy zdawać sobie tu jasno sprawę z zagrożenia, jakie dla naszej epoki stanowi jednowymiarowa wizja kultury. Kultura bowiem winna urzeczywistniać całego człowieka w jego transcendencji nad rzeczami, nie pozwolić mu się rozpłynąć w materializmie czy konsumizmie lub ulec negatywnym niejednokrotnie wpływom wiedzy i technologii. Nie wolno nam nigdy zapomnieć, że jeżeli mówimy i myślimy o kulturze, to przede wszystkim o jej związku z człowiekiem. Jakże ważna staje się w tym kontekście potrzeba sięgania do chrześcijańskiego dziedzictwa, z którego bogactwa czerpały całe pokolenia żyjące przed nami. Myślę tu z wdzięcznością również o twórcach polskiej kultury. Ich dorobek duchowy, a zwłaszcza świadectwo życia przeżywanego jako wielkoduszny dar dla bliźnich, stanowi cenny wkład w kulturę naszego Narodu. Uniwersalne wartości chrześcijańskie uświadamiają nam naszą wspólną odpowiedzialność za przyszłość kontynentu europejskiego, za całą rodzinę ludzką i za kształt kultury w nowym tysiącleciu. Realizując to zadanie, włączamy się w misję zbawczą Kościoła, która przemienia - dzięki łasce Ducha Świętego - oblicze ziemi i formy kultury. Przyczyniamy się tym samym do kontynuowania tej wielkiej tradycji, w której chrześcijaństwo potrafiło konsekwentnie dzielić " radości, nadzieje, smutki i trwogę ludzi współczesnych" (por. "Gaudium et spes", 1). Uczestnikom Kongresu życzę, aby podjęta na tym spotkaniu refleksja nad kulturą stała się pomocna w rozwiązywaniu współczesnych problemów człowieka i budowaniu na naszej ziemi cywilizacji miłości i prawdy. Wszystkim z serca błogosławię.

Watykan, 5 września 2000 r.