Kult maryjny w Wąbrzeźnie sięga czasów średniowiecza. Dowodem tego jest figura Matki Bożej z Dzieciątkiem, która najprawdopodobniej znajdowała się w kaplicy św. Marka, na nieistniejącym już zamku biskupim w Wąbrzeźnie. Po zniszczeniu zamku w czasie potopu szwedzkiego figurę przeniesiono do kościoła parafialnego pw. Świętych Apostołów Szymona i Judy Tadeusza. Kult maryjny w tym okresie narastał. W 1595 r. powstało Maryjne Bractwo Literackie, którego funkcję i zadania przejęło w 1646 r. Bractwo Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny, zatwierdzone przez Innocentego XI. Konfraternia miała za cel organizację nabożeństw i propagowanie kultu Maryi. Na potrzeby wspólnoty w czerwcu 1685 r. ówczesny biskup chełmiński zezwolił na przeniesienie z pobliskiego Kowalewa Pomorskiego do wąbrzeskiej fary wizerunku Maryi Niepokalanie Poczętej. W procesji przeniesienia uczestniczyło tak wielu wiernych, że nie mogli pomieścić się na wąskiej ścieżce prowadzącej z Kowalewa do Wąbrzeźna. Idąc obok ścieżki, zdeptali niemal całe zboże rosnące wzdłuż drogi. Następnego dnia okazało się, że łany zboża wyprostowały się, a plon zebrany z owych pól był obfitszy niż w innych latach. Odczytano to jako zjawisko cudowne, przypisując je interwencji Matki Bożej. Dziś opisane zdarzenie traktowane jest w sposób symboliczny - Maryja ocaliła ziarno, zalążek życia, dlatego w wąbrzeskim sanktuarium czczona jest jako Brzemienna Królowa. Przeprowadzona w 1971 r. konserwacja obrazu odsłoniła tę osobliwą cechę wizerunku. Jest to rzadki motyw w przedstawianiu Maryi. Malarze przedstawiający sceny z Jej życia robią przeważnie przeskok od Zwiastowania i spotkania ze św. Elżbietą do narodzin Jezusa.
Na obrazie Maryja ukazana jest w szatach koloru czerwonego i niebieskiego, stojąca wśród obłoków na kuli ziemskiej, depcząc głowę węża. Otacza Ją chór aniołów. Ona trzyma lilię w prawej ręce, drugą unosi. Ponad Jej głową widać wieniec z 12 gwiazd, obecnie częściowo zakryty koroną.
Kult maryjny w Wąbrzeźnie przechodził przez kilka etapów. Pierwszy to XVII i XVIII wiek z kulminacyjnym punktem wiążącym się ze sprowadzeniem obrazu w 1685 r. W XIX wieku rozwój kultu miał jeszcze inne podłoże. Wąbrzeźno znalazło się w zaborze pruskim, w mieście zaczęli osiedlać się protestanci, a ponieważ odrzucali oni kult Matki Bożej, katolicy tym bardziej dla kontrastu organizowali nabożeństwa maryjne.
W okresie powojennym młodzież wąbrzeska jako wotum za uratowanie miasta z pożogi II wojny światowej wybudowała przy kościele grotę Matki Bożej z Lourdes. Rozpowszechniła się też wtedy opowieść o wydarzeniu, jakie miało mieć miejsce w styczniu 1945 r. Gdy żołnierze radzieccy i niemieccy przystąpili do walk na przedpolach Wąbrzeźna, na niebie miała ukazać się postać Niewiasty w płaszczu żołnierskim, którym okryła miasto, nie pozwalając na jego zniszczenie. I rzeczywiście, okres wyzwolenia spod okupacji hitlerowskiej miasto przeżyło dość łagodnie.
W 1993 r. bp Andrzej Suski wznowił działalność Bractwa Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny. Jednym z zasadniczych celów jego działania stała się troska o każde poczęte życie ludzkie. W 2004 r. wąbrzeskie sanktuarium zostało afiliowane do rzymskiej Bazyliki Matki Bożej Większej. Z tradycji Wąbrzeźna wywodzą się m.in.: sługa Boży o. Bernard z zakonu benedyktynów w Lubiniu, bp Jerzy Dąbrowski oraz męczennicy II wojny światowej: sługa Boży ks. Franciszek Nogalski, ks. Franciszek Żynda, ks. Tadeusz Grzechowski.
Dziś do sanktuarium pielgrzymują matki oczekujące potomstwa, małżonkowie proszący i dziękujący za dar rodzicielstwa, rodzice z dziećmi, ale także wszyscy szukający opieki u Matki Bożej.

Uroczystości rocznicowe w wąbrzeskim sanktuarium rozpoczną się 14 sierpnia o godz. 17 koncertem organowym. Następnie w intencji mieszkańców wąbrzeskich parafii i pielgrzymów zostanie odprawiona Msza św. pod przewodnictwem bp. Andrzeja Suskiego. Po Eucharystii zostanie poświęcona kopia obrazu Matki Bożej Brzemiennej, a następnie wyruszy procesja na pl. Jana Pawła II, gdzie dokonany zostanie akt zawierzenia Matce Bożej. Duszpasterze i organizatorzy uroczystości serdecznie zapraszają pielgrzymów i mieszkańców wąbrzeskich parafii do wzięcia udziału w modlitwie u stóp Wąbrzeskiej Królowej