Andrzej Tarwid: - Jak naukowiec zajmujący się badaniem zachowań społecznych patrzy na to, co działo się przed Pałacem Prezydenckim po katastrofie samolotu w Smoleńsku? Czy był to tylko odruch żalu i współczucia, czy jednak tłumy gromadzące się na Krakowskim Przedmieściu mówiły nam coś więcej?

Dr Barbara Fedyszak-Radziejowska: - Zacznijmy od zdefiniowania tego, co obserwowaliśmy. Niewątpliwie widzieliśmy żal wywołany stratą i rozmiarami tragedii. W każdym społeczeństwie nagła i tragiczna utrata głowy państwa oraz wielu osób kierujących ważnymi instytucjami w kraju byłaby powodem do przeżywania silnych emocji.
Kiedy jednak przyjrzymy się dokładniej temu, z jaką powagą i godnością ludzie zachowywali się przed Pałacem Prezydenckim, oraz poważnie potraktujemy to, co mówili - to ich zachowanie okaże się czymś więcej niż tylko wyrażeniem smutku. Mam wrażenie, że byliśmy świadkami rodzenia się dojrzałości obywatelskiej i oczekiwania skierowanego do świata elit opiniotwórczych. Jesteśmy, mamy prawo do własnych poglądów i do szacunku.

- Co konkretnie wskazuje na to, że nie byli to jedynie żałobnicy?

- W wielu wypowiedziach można było usłyszeć przywiązanie do narodu, tradycji, państwa. A więc do wartości, które były w ostatnich latach raczej wykpiwane niż nobilitowane. Przede wszystkim jednak ludzie, którzy przyszli pod Pałac Prezydencki, mówili, że mieli w ostatnich latach wrażenie, że media próbowały ich przekonać, iż Lech Kaczyński to prezydent, z którego można bezkarnie drwić i szydzić. Wobec którego można pozwolić sobie na niemądre żarty, odbierające człowiekowi godność i prawo do szacunku. Ludzie odczuwali tę sytuację jako niesprawiedliwość, przeżywali osobisty ból, ponieważ obrażano głowę ich państwa.
To te liczne wypowiedzi skłaniają mnie do twierdzenia, że pod Pałacem widzieliśmy nie tylko pogrążonych w żałobie ludzi, ale także obywateli, którzy pod adresem elit kierowali żądanie: koniec kabaretu i koniec szyderstwa. Możemy mieć różne poglądy, ale musimy się szanować. A o odmiennych przekonaniach mamy dyskutować przede wszystkim merytorycznie.

- A z czego Pani zdaniem wynikało to, że pod Pałacem gromadziło się tak wielu młodych ludzi?

- Przypomnę, że to właśnie młodzi ludzie zadecydowali o wyniku ostatnich wyborów. Po raz pierwszy pojawili się tak licznie w lokalach wyborczych i opowiedzieli się za wizerunkową polityką dla „młodych, pięknych, wykształconych i wielkomiejskich”. To przecież ich zaangażowanie i głosy pozyskano metodami budowania „chorego” poczucia wyższości wobec innych, traktowanych jako „gorszych” i mniej wartościowych. Dlatego mogło się zdarzyć, że konfrontacja tej wizji świata z prawdą o tragicznie zmarłej Parze Prezydenckiej wywołała szok i niepokój - czyżby nas oszukano? Może stąd bierze się tak masowa obecność młodych na Krakowskim Przedmieściu? Może młodzi wyborcy przechodzą przyśpieszony kurs obywatelskiej i politycznej dojrzałości?

- Czy to doświadczenie może spowodować trwałą zmianę w postawie młodego pokolenia?

- Pewne przeżycia pokoleniowe kształtują ludzi. Można przypomnieć pokolenie Marca’68, pokolenie „S” czy pokolenie towarzyszące Janowi Pawłowi II. Ich doświadczenia, przeżycia i zaangażowanie spowodowały zmiany w życiu społecznym, a nawet upadek PRL.

- Mówi Pani warunkowo. Co w takim razie może przesądzić o tym, że młodzi wybiorą obywatelskość i spór merytoryczny? Lub przeciwnie: wrócą do polityki premiującej wizerunek medialny i osoby obrażające konkurentów?

- Już od pierwszych dni żałoby w niektórych mediach pojawiły się próby opowiedzenia o tych wydarzeniach - które ja nazywam obywatelskimi - wyłącznie w kategoriach emocji i żałoby. Mówiło się o: łzach, bólu, stracie, o klątwie ziemi katyńskiej itd. Próbowano więc narzucić taką narrację, która powinna zablokować dojrzewanie postaw obywatelskich i ich przełożenie na wybory polityczne. Innymi słowy - jeśli ludzie obecni przed Pałacem Prezydenckim uwierzą, że byli tylko tłumem żałobnym powodowanym emocjami, to o ważkich konsekwencjach tego wydarzenia nie będzie mowy.

- Katastrofa zmieniła jednak media. Obecnie foliowa torebka wnoszona na pokład samolotu przez Marię Kaczyńską jest dowodem miłości Pary Prezydenckiej. Wcześniej był to temat do niesmacznych żartów. Co wymusiło taką zmianę?

- Dziennikarze odkryli, że jeśli chcą być oglądani i czytani, to muszą odpowiedzieć na presję setek tysięcy ludzi domagających się przywrócenia szacunku dla Prezydenta. Tak więc to ludzie wymusili na mediach zmianę narracji. I proszę zauważyć, że nagle okazało się, że redakcje mają (a więc miały także w przeszłości!) w swoich archiwach filmy i zdjęcia, które pokazują Lecha i Marię Kaczyńskich jako zakochane w sobie od ponad trzydziestu lat wspaniałe małżeństwo. A samego prezydenta jako żartobliwego i niebywale sympatycznego człowieka.

- Tylko tych materiałów nam nie pokazywano wcześniej...

-...wręcz przeciwnie, ukrywano je przed nami. Serwowano nam wykrzywiony obraz, który wielu ludzi tak bardzo bolał. Teraz elity medialne i polityczne otrzymały sygnał, że ludzie nie chcą plastiku, lecz oczekują czegoś innego.

- Jednak inny socjolog - prof. Ireneusz Krzemiński - przypomniał, że są oni tylko mniejszością. Co więcej, uznał, że ta mniejszość ze swoim tradycyjnym systemem wartości odchodzi w przeszłość.

- Mam wrażenie, że w mediach toczy się coś na kształt batalii o narrację. I nawet zdominowanie debaty przez żałobną relację o pogrzebowych przeżyciach nie zmieni tego, co wydaje się - dzisiaj nowe i trwałe. Tysiące uczestników uroczystości pogrzebowych zdają się mówić: może jesteśmy mniejszością, ale nie zamierzamy rezygnować z naszych wartości. I to może być początek zmian.