Reklama

Droga do nowej koncepcji katechezy

Bądź na bieżąco!

Zapisz się do newslettera

Już od 10 lat religii naucza się w ramach systemu edukacji publicznej. W jakim punkcie znajdujemy się po upływie dekady?

Struktury kościelne nie były w pełni przygotowane na ważny moment przywrócenia nauki religii w szkole. Nie tylko brakowało kadr. Powrót nauki religii do szkoły oznaczał konieczność przeformułowania koncepcji pracy katechetycznej, a także podjęcia prac nad nowymi programami, gdyż dotychczasowe pochodziły z 1971 r. W ciągu ostatniej dekady lat wiele uczyniono, jeśli chodzi o wykształcenie kadr. W niektórych diecezjach podejmowano próby dostosowania starego programu do nowych potrzeb: powstawały całe serie podręcznikowe, wydawano pomoce dydaktyczne. Nie podjęto jednak, niestety, żadnych znaczących zmian. Dotychczasowa koncepcja nauki religii nie przewidywała pełnej katechezy, która dokonuje się zarówno w szkole, jak i w parafii.

Zmiana struktury edukacji, a także, jak się wydaje, wyrażany przez licznych autorów w czasopismach katechetycznych postulat, spowodowały rozpoczęcie prac nad nowym programem katechetycznym w Polsce. Zespołowi wybranemu przez Konferencję Episkopatu Polski przewodniczy bp Kazimierz Nycz, który tak uzasadnia konieczność zmiany: "Należy uważnie przyjrzeć się programom nauczania w poszczególnych typach szkół oraz podręcznikom. Obowiązujący program, mający prawie 30 lat, nie przystaje do nowej rzeczywistości i do sytuacji katechezy w szkole. W ciągu 10 lat szkoła dopracowała się podręczników nowej generacji, atrakcyjnych dla uczniów wychowanych na telewizji i Internecie. (...) Szkoda, że odpowiedzialni za katechezę w Polsce, w tym także biskupi, dość późno przychodzą z pomocą katechetom i rodzicom".

Bez wątpienia obowiązujący Ramowy program katechizacji z 1971 r. był ważnym krokiem na drodze odnowy katechetycznej. Pozostaje jednak pytanie, czy jest on dzisiaj przydatnym narzędziem wypełniania przez Kościół polski zadań katechetycznych.

Sytuacja po 1989 r. uruchomiła obserwowane w krajach Europy Zachodniej procesy laicyzacji spontanicznej, pogłębione przez zakorzenione w latach realnego socjalizmu przekonanie o całkowitej prywatności religii. Zmiana sytuacji społecznej polegała z jednej strony na dowartościowaniu instytucji demokratycznych, ujawnieniu się pluralizmu, z drugiej na rozchwianiu w dziedzinie wartości. Nastawienie kerygmatyczne starego programu zakładało wiarę odbiorców katechezy. W nowej sytuacji społecznej nastawienie to powoduje, iż program może trafiać w pustkę.

Ważnym elementem zmiany, jaka dokonała się w odniesieniu do katechezy po 1990 r., jest wprowadzenie nauki religii do szkoły. W związku z tą właśnie zmianą nasuwa się problem, czy nauka religii i katecheza są tym samym. W państwach zachodnich, w których religii naucza się od dawna i nieprzerwanie, kwestię tę rozwiązywano rozmaicie w ramach praktyki i teorii katechetycznej. Problem wzajemnych odniesień nauki religii i katechezy budzi niemałe dyskusje również w Polsce. Chodzi bowiem z jednej strony o to, by nie zaprzepaścić dotychczasowego dorobku katechezy polskiej, związanego w znacznej mierze z koncepcją katechezy parafialnej, a z drugiej - by zauważyć, iż w szkole trudno jest w pełni przeprowadzić proces katechetyczny obejmujący wychowanie, nauczanie i wtajemniczenie chrześcijańskie. Szkoła nie jest miejscem inicjacji, gdyż nie stworzy wspólnoty wiary, i dlatego aby katecheza nie została zredukowana, potrzebne jest uzupełnienie w parafii. W procesie katechetycznym trzeba koniecznie docenić parafię jako środowisko wiary. Zdaniem bp. Nycza, "nowy program powinien być tak przygotowany, by przewidywał, co jest możliwe do zrealizowania w szkole, a co np. podczas katechezy sakramentalnej w parafii. (...) Katecheza szkolna powinna być kontynuowana przy parafii. Przez ostatnich 10 lat w tej kwestii wiele się zmieniło. Duszpasterze zrozumieli, że kandydatów do bierzmowania trzeba przygotowywać także przy parafii. Księża mniej boją się oddać klasy drugie siostrze czy katechecie świeckiemu, bo dostrzegli, że ich rolą jest spotkanie z dziećmi komunijnymi i ich rodzicami w kościele, na liturgii czy w sali przyparafialnej. Wiele się zmieniło w rozumieniu potrzeby istnienia dziecięcych i młodzieżowych grup modlitewnych, oazowych, apostolskich, charytatywnych itd.".

Nie sposób wreszcie przeoczyć faktu, że w 1997 r. ukazało się nowe Dyrektorium ogólne o katechizacji. Dokument ten kładzie dużo większy nacisk na katechezę ewangelizacyjną, a także wyraźnie stwierdza, że "relacja między nauczaniem religii w szkole i katechezą jest relacją zróżnicowania i komplementarności". Jest wiele racjonalnych argumentów przemawiających za koncepcją zróżnicowania nauki religii i katechezy, a wynikających z sytuacji szkolnej i z natury katechezy. Niemniej jednak nie można zapominać, że konieczne jest uzupełnienie nauki religii o duszpasterstwo parafialne dzieci i młodzieży. Rozwój myśli katechetycznej jest zatem jeszcze jednym czynnikiem wskazującym na fakt, że dotychczasowy Program ramowy powinien zostać zastąpiony dokumentem nowocześniejszym, gdyż nie chodzi o kosmetykę, przesunięcie treści z jednego poziomu nauczania do innego, ale o przemyślenie na nowo koncepcji katechezy obejmującej lekcje religii i spotkania katechetyczne w parafii.

Jakie zatem postulaty wobec nowych programów wynikają z przedstawionych powyżej zmian społecznych i rozwoju myśli katechetycznej? Wydaje się, że można wysunąć następujące postulaty odnośnie nowego programu: by miał on charakter ewangelizacyjny; był dostosowany do miejsca nauczania religii, jakim jest szkoła; został włączony do szerszego programu katechetycznego obejmującego również katechezę pozaszkolną; brał pod uwagę nowe zagrożenia wiary, zwłaszcza ze strony konsumizmu i sekt religijnych.

Powyższe postulaty dotyczące uregulowania programowego katechezy znajdą, jak się wydaje, odzwierciedlenie w nowej Podstawie programowej katechezy Kościoła katolickiego. Przesłany do konsultacji środowiskom katechetycznym projekt dokumentu dzieli proces katechetyczny na następujące etapy odpowiadające wdrażanym w ramach reformy oświaty etapom edukacyjnym: katechezę przedszkolną, która ma wprowadzać dziecko w życie religijne; katechezę inicjacji sakramentalnej (do Eucharystii i pokuty) - klasy I-III szkoły podstawowej; katechezę wprowadzającą w historię zbawienia - klasy IV-VI szkoły podstawowej; katechezę wyznania i rozumienia wiary - gimnazjum; katechezę świadectwa wiary - szkoły ponadgimnazjalne.

Warto szczególnie zwrócić uwagę na fakt, że w ramach formułowania nowego programu nauki religii podjęto również prace nad stworzeniem modelu katechezy parafialnej skorelowanej z nauką religii w szkole. Model ten będzie uwzględniał przede wszystkim katechezę sakramentalną. W związku z tym w I etapie edukacji szkolnej (klasy I-III szkoły podstawowej) nauce religii towarzyszyć będzie parafialna katecheza inicjacji sakramentalnej (do Eucharystii i pokuty). II etap edukacyjny (klasy IV-VI szkoły podstawowej) wiąże się z katechezą wprowadzającą w historię zbawienia. Spotkania odbywane w parafii rozpoczęłyby się od wręczenia Biblii, której treść jest przedmiotem nauki religii na tym etapie. Koncentrowałyby się one wokół zagadnienia wtajemniczenia w lekturę Pisma Świętego. Ukoronowaniem tych spotkań byłby przewidziany na koniec kl. VI obrzęd wręczenia Wyznania wiary. III etap edukacyjny (gimnazjum) wiąże się z katechezą wyznania i rozumienia wiary. Takie właśnie ustawienie programów nauki religii wiąże się z ogólnymi celami gimnazjum jako szkoły, jak również z przewidzianym na ten czas przygotowaniem do przyjęcia sakramentu bierzmowania. Wreszcie katecheza w szkołach ponadgimnazjalnych skupi się na świadectwie wiary. Być może, o ile to byłoby zgodne z obowiązującymi przepisami odnośnie przygotowania do sakramentu małżeństwa, katecheza parafialna będzie związana z przygotowaniem bliższym (ale nie bezpośrednim) do założenia rodziny chrześcijańskiej.

Nie sposób pominąć, że Podstawa programowa katechezy będzie zawierać charakterystykę psychologiczną dzieci i młodzieży. Zamieszczenie charakterystyki w programie jest kontynuacją dorobku Programu ramowego z 1971 r. Charakterystyka taka ułatwi autorom programów szczegółowych i podręczników (dla nich bowiem przeznaczona jest podstawa programowa) formułowanie odpowiednich haseł treściowych i dobór właściwych metod.

Ponieważ nauka religii ma być korelowana z przedmiotami świeckimi (domaga się tego dobro ucznia, jak również Dyrektorium ogólne), Podstawa programowa katechezy w części szkolnej zawiera określenia i propozycje zaczerpnięte z analogicznych dokumentów prawa szkolnego. Przyjmuje sformułowania zrozumiałe również dla tych programistów oświatowych, którzy z pozycji przedmiotów świeckich chcieliby zaproponować nauce religii korelację. Korelacja międzyprzedmiotowa ma uwzględniać te treści przedmiotów nauczania (np. polskiego, historii, geografii, biologii, wiedzy o społeczeństwie, wychowania do życia w rodzinie), które są interesujące z punktu widzenia celów nauki religii. Stosowanie tej korelacji jest pożądane zarówno ze względów dydaktycznych (łatwiejsze całościowe przyswojenie tych samych treści, które omawia się w różnych aspektach na różnych lekcjach), jak i wychowawczych (ukazuje uczniom jedność prawdy, budzi do niej szacunek).

Część Podstawy programowej katechezy dotycząca nauki religii w szkole nosi nazwę Podstawy programowej nauki religii. Dla działań katechetycznych na terenie szkoły przyjęto odrębną terminologię, ponieważ działania na terenie szkoły nie są pełną katechezą. Prezentowana w dokumencie terminologia odpowiada nie tylko standardom szkolnym, lecz jednocześnie wyraża fakt, że nauczanie religii jest częścią procesu katechezy i jest także mocno osadzone w tradycji katechetycznej.

Nie ulega wątpliwości, że potrzeba nowych uregulowań programowych polskiej katechezy. Można natomiast się spierać o kierunek zmian. Niniejszy artykuł ma na celu nie tylko informację, ale i zaproszenie do dyskusji. W ciągu najbliższego roku szkolnego powstanie nowa Postawa programowa katechezy, uzupełniona, miejmy nadzieję, propozycją programu szczegółowego. Do dyskusji nad zmianami powinni włączyć się ci wszyscy, którzy na co dzień zajmują się katechezą: na terenie szkoły, w ramach lekcji religii i w parafii, w ramach katechezy grup młodzieżowych i przygotowania do sakramentów.

Pomóż w rozwoju naszego portalu

Wspieram

2000-12-31 00:00

Oceń: 0 0

Reklama

Wybrane dla Ciebie

Modlitwa przy wigilijnym stole

[ TEMATY ]

wigilia

Karol Porwich/Niedziela

CZYTAJ DALEJ

Jak jest z moją odwagą w świadczeniu o własnej wierze?

[ TEMATY ]

homilia

rozważania

Karol Porwich/Niedziela

Rozważania do Ewangelii Łk 1, 57-66.

Poniedziałek, 23 grudnia. Adwent
CZYTAJ DALEJ

Kiedy i jak rozpocznie się Jubileusz?

2024-12-24 11:40

[ TEMATY ]

papież Franciszek

Rok Święty 2025

pierwszy pielgrzym

PAP/EPA

Papież Franciszek

Papież Franciszek

W wigilijny wieczór papież Franciszek zainauguruje Rok Święty. Po otwarciu Drzwi Świętych Bazyliki Watykańskiej przejdzie przez nie jako pierwszy pielgrzym nadziei, a za nim pójdzie ok. 50 osób reprezentujących wiernych na całym świecie. W uroczystości wezmą udział przedstawiciele innych Kościołów chrześcijańskich. Wydarzenie będzie transmitowane przez światowe media. Poprzedzi je koncert dzwonów zapowiadający otwarcie Roku Jubileuszowego.

Drzwi do wiecznego życia
CZYTAJ DALEJ
Przejdź teraz
REKLAMA: Artykuł wyświetli się za 15 sekund

Reklama

Najczęściej czytane

W związku z tym, iż od dnia 25 maja 2018 roku obowiązuje Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/679 z dnia 27 kwietnia 2016r. w sprawie ochrony osób fizycznych w związku z przetwarzaniem danych osobowych i w sprawie swobodnego przepływu takich danych oraz uchylenia Dyrektywy 95/46/WE (ogólne rozporządzenie o ochronie danych) uprzejmie Państwa informujemy, iż nasza organizacja, mając szczególnie na względzie bezpieczeństwo danych osobowych, które przetwarza, wdrożyła System Zarządzania Bezpieczeństwem Informacji w rozumieniu odpowiednich polityk ochrony danych (zgodnie z art. 24 ust. 2 przedmiotowego rozporządzenia ogólnego). W celu dochowania należytej staranności w kontekście ochrony danych osobowych, Zarząd Instytutu NIEDZIELA wyznaczył w organizacji Inspektora Ochrony Danych.
Więcej o polityce prywatności czytaj TUTAJ.

Akceptuję