Zgodnie z posłannictwem Jezusa Chrystusa: „(…) Idźcie więc i nauczajcie wszystkie narody (…)” (Mt 28, 19). Kościół Katolicki ma prawo zakładać i prowadzić uniwersytety i wydziały (kościelne i katolickie), które nie tylko stanowią realizację zadania (munus docendi), jakie pozostawił Jego Założyciel, ale także partycypują w promowaniu pełniejszego rozwoju każdej osoby ludzkiej (Kodeks Prawa Kanonicznego, 25 I 1983, kan. 807 i 815). Powyższe stwierdzenie implikuje próbę odpowiedzi na dwa zasadnicze pytania: 1) jaki organ Kościoła Katolickiego posiada kompetencje w zakresie szkolnictwa wyższego i jakie ma zadania? 2) jakie należy wyróżnić ośrodki uniwersyteckie Kościoła Katolickiego?

Kompetencje w zakresie szkolnictwa wyższego Kościoła Katolickiego przysługują – wyodrębnionej w ramach struktury Stolicy Apostolskiej – Dykasterii Kultury i Edukacji, która „działa na rzecz rozwoju wartości ludzkich w kontekście antropologii chrześcijańskiej, przyczyniając się do pełnej realizacji naśladowania Jezusa Chrystusa” (papież Franciszek, Konstytucja apostolska o Kurii Rzymskiej i jej służbie Kościołowi w świecie Praedicate Evangelium, 19 III 2022, art. 153 § 1). Dykasteria składa się z dwóch sekcji: do spraw Kultury i do spraw Edukacji. Zgodnie z Praedicate Evangelium Sekcja do spraw Edukacji m.in.:
• opracowuje podstawowe zasady kształcenia nie tylko w odniesieniu do szkół, ale także instytutów studiów wyższych katolickich i kościelnych (art. 153 § 2);
• promuje erygowanie katolickich i kościelnych instytucji szkolnictwa wyższego, tak, aby dyscypliny kościelne, nauki humanistyczne i ścisłe były pogłębiane i rozwijane z uwzględnieniem prawdy chrześcijańskiej, natomiast studenci byli odpowiednio przygotowani do wypełniania właściwych im zadań w Kościele i społeczeństwie (art. 161 § 1);
• zajmuje się kwestiami formalnymi związanymi z uznaniem przez konkretne państwo stopni naukowych przyznawanych w imieniu Stolicy Apostolskiej (art. 161 § 2);
• zatwierdza i eryguje instytuty studiów wyższych i innych kościelnych instytucji akademickich, zatwierdza ich statuty i czuwa nad ich przestrzeganiem, także w relacjach z władzami świeckimi (art. 161 § 3);
• wydaje wykładowcom akademickim upoważnienie niezbędne do nauczania dyscyplin teologicznych (art. 161 § 5).

W prawie Stolicy Apostolskiej wyróżnia się następujące instytucje szkolnictwa wyższego:
• kościelne (papież Franciszek, Konstytucja apostolska Veritatis gaudium o uniwersytetach i wydziałach kościelnych, 8 XII 2017; Kodeks Prawa Kanonicznego, kan. 815-821);
• katolickie (papież Jan Paweł II, Konstytucja apostolska Ex corde Ecclesiae o uniwersytetach katolickich, 15 VIII 1990; Kodeks Prawa Kanonicznego, kan. 807-814).

Kościelne instytucje szkolnictwa wyższego to te, które zostały kanonicznie erygowane lub zatwierdzone przez Stolicę Apostolską, uprawiają oraz przekazują „świętą naukę” i powiązane z nią gałęzie wiedzy, a także posiadają prawo nadawania stopni akademickich powagą Stolicy Apostolskiej. Mogą być one uniwersytetem lub wydziałem kościelnym sui iuris; wydziałem kościelnym w obrębie uniwersytetu katolickiego lub wydziałem kościelnym w obrębie innego uniwersytetu (Veritatis gaudium, art. 2). Celem tych instytucji szkolnictwa wyższego jest przede wszystkim rozwijanie poprzez badania naukowe własnych dyscyplin, czyli bezpośrednio lub pośrednio związanych z Objawieniem chrześcijańskim, lub tych, które bezpośrednio służą misji Kościoła Veritatis gaudium, art. 3).

Katolickie instytucje szkolnictwa wyższego różnią się od uniwersytetów i wydziałów kościelnych tym, że nauczają i badają przedmioty wspólne dla wszystkich uniwersytetów w świetle wiary chrześcijańskiej. Mogą zostać erygowane lub zaaprobowane przez Stolicę Apostolską, konferencję biskupów, biskupa diecezjalnego, instytut zakonny lub inną publiczną osobę prawną (za zgodą biskupa diecezjalnego) bądź przez inne osoby duchowne lub świeckie – za zezwoleniem kompetentnej władzy kościelnej (Ex corde Ecclesiae, art. 3). Katolickie uniwersytety i instytuty szkolnictwa wyższego nadają stopnie naukowe za zgodą władzy świeckiej danego państwa. Dlatego też uznawanie stopni naukowych wydanych przez uniwersytety katolickie odbywa się w taki sam sposób, jak stopni naukowych wydanych przez uniwersytety publiczne w tych samych państwach.