Archiwum Państwowe tworzy właściwe warunki do przechowywania i zabezpieczania powierzonych dokumentów, udostępnia je odwiedzającym, zabezpiecza zgromadzone dokumenty, przeprowadza restaurację i konserwację cennych egzemplarzy. – Nasza misja jest niezmienna, przede wszystkim chodzi o to, aby zachować dziedzictwo dokumentacyjne dla przyszłych pokoleń – mówi dyrektor Archiwum dr Wiesława Rutkowska.

Potrzebna mądra refleksja

To jednak część zadań wykonywanych na co dzień przez archiwistów. Dyrektor Rutkowska zauważa, że współcześnie pojawiają się zupełnie nowe wyzwania. – W czasach powszechności dokumentów, zwłaszcza elektronicznych tworzonych przez państwowe jednostki organizacyjne, jak i instytucje niepaństwowe, a także osoby prywatne, wielkim wyzwaniem jest wartościowanie tej dokumentacji, tzn. refleksja nad tym, co powinniśmy zachować dla przyszłych pokoleń, a co możemy zniszczyć, ponieważ magazyny archiwalne mają ograniczoną ładowność. Trudno jednak przewidzieć, jaka dokumentacja może okazać się przydatna w mniej lub bardziej odległej przyszłości. To właśnie archiwiści, często subiektywnie, decydują, jakie dokumenty zostaną zachowane wieczyście. Jest to wielka odpowiedzialność – tłumaczy.

Unikatowe projekty, cenna spuścizna

Działalność archiwalna to również edukacja i popularyzacja. Instytucja realizuje projekty w niemal każdej dziedzinie. – Mamy ogólnopolski projekt wszystkich archiwów państwowych pn. „Archiwa Rodzinne Niepodległej”, dzięki któremu udało się przejąć również do zasobu naszego archiwum wiele cennych kolekcji i spuścizn osób prywatnych – opowiada dr Rutkowska. Inny, niezwykle ważny projekt powstał na początku pandemii. – Zrozumieliśmy, że znaleźliśmy się w ważnym momencie dziejowym, którego świadectwa należy zebrać i zabezpieczyć dla przyszłych pokoleń, tak powstał ogólnopolski projekt Archiwum Pandemii A.D. 2020. Społeczna kolekcja dokumentów pandemii wywołanej koronawirusem (SARS-CoV-2).

W dziedzinie zabezpieczania zasobu prowadzimy od kilku lat digitalizację we własnym zakresie oraz współpracujemy z Instytutem YadVashem i Muzeum Holokaustu w Waszyngtonie. Dzięki temu udało się wykonać miliony kopii zabezpieczających materiałów archiwalnych, które następnie udostępniane są w serwisie: szukajwarchiwach.gov.pl. Archiwiści opracowują również katalogi i albumy prezentujące źródła historyczne, są one dostępne w wersji cyfrowej na stronie internetowej AP, a w wersji papierowej w Archiwum.

– Z jakiego projektu Dyrektor instytucji jest najbardziej dumna? – Osobiście najbardziej dumna jestem ze „Świętokrzyskich Studiów Archiwalno-Historycznych”, naszego czasopisma, rocznika wydawanego już 11 lat we współpracy z KTN. Ponadto warto wspomnieć jeszcze o cyklicznych „Spotkaniach ze źródłem archiwalnym”, organizowanych ze współpracy z IH UJK od 2013 r. – mówi. Są to konferencje o bardzo różnej tematyce, ostatnio np. o Świętym Krzyżu, w czasie których zaproszeni specjaliści prezentują wyniki swoich badań, a archiwiści prezentują źródła archiwalne z zasobu AP do danego tematu. Zarówno spotkania jak i wydawnictwo cieszą się sporym uznaniem i popularnością, dlatego dyrektor planuje rozwijać te formy popularyzacji archiwum i zasobu archiwalnego.

Na 100-lecie AP w Kielcach przygotowano wystawę stacjonarną „100 dokumentów na stulecie Archiwum Państwowego w Kielcach”. Można zobaczyć wybrane dokumenty z okresu od XIV do XXI w., są to dokumenty pergaminowe i papierowe, materiały kartograficzne i ikonograficzne, dokumentacje techniczną oraz druki ulotne. Uwidacznia ona złożoność i bogactwo zasobu archiwalnego, który stanowi istotne źródło do badań nad historią życia społecznego, gospodarczego, politycznego i kulturalnego z perspektywy regionu, w którym żyjemy, jak i naszej Ojczyzny. Wystawa prezentowano do 28 kwietnia na rynku w Kielcach, obecnie znajduje się przy Archiwum.

Razem w badaniach nad historią

Instytucja rozwija współpracę m.in. z Archiwum Diecezjalnym w Kielcach z dyr. ks. dr. Tomaszem Gocelem oraz środowiskiem naukowym badającym historię Kościoła. Organizowane były wspólne konferencje w ramach „Spotkań ze źródłem archiwalnym”, w ramach Międzynarodowego Dnia Archiwów (9 czerwca) lub 30 września w Dniu Archiwisty (patron tego dnia to św. Hieronima, archiwista, bibliotekarz). Wspólna sesja naukowa odbyła się w 2017 r. w ramach VII Powszechnego Zjazdu Archiwistów Polskich.

Efektem tej współpracy są artykuły naukowe prezentowane w „Świętokrzyskich Studiach Archiwalno-Historycznych”. Ukazały się np. o ks. Józefie Zdanowskim, historyku Kościoła, muzealniku, bibliotekarzu i archiwiście, a także książki w ramach Świętokrzyskiej Serii „Dzienniki, wspomnienia, pamiętniki, listy”, np. „Wielka Wojna nad Nidą. Kronika parafii Imielno (1912-1917)”. W 2016 r. wspólnie z AD w Kielcach przygotowaliśmy konferencję naukową poświęconą Kościołowi katolickiemu w źródle archiwalnym. Powstają także wystawy stacjonarne i on-line dokumentów poświęconych tematyce Kościoła. Gdy w Muzeum Diecezjalnym w Kielcach prezentowane były obiekty sakralne, dużo oryginalnych źródeł pochodziło właśnie z zasobu AP.

Dla każdego, w każdym wieku

Archiwum Państwowe jest instytucją otwartą. Prowadzi szerokie działania edukacyjne adresowane do dzieci i młodzieży, dorosłych i popularyzujące historię i pracę z dokumentem. Są to cykliczne warsztaty archiwalne i lekcje ze źródłami archiwalnymi dla różnych grup wiekowych, od przedszkolaków począwszy, a na studentach czy nawet seniorach skończywszy. Bardzo popularne były lekcje o powstaniu styczniowym i dotyczące historii konkretnej miejscowości. – Niezmiennie dużą popularnością cieszą się warsztaty o tematyce genealogicznej, ale także konserwatorskie, podczas których uczymy, jak zabezpieczać rodzinne dokumenty czy fotografie przechowywane w domowych szufladach – opowiada dyrektor Rutkowska.

W jubileuszowych obchodach

Archiwum szeroko otwarło swoje podwoje dla odwiedzających. Były prelekcje, atrakcyjne warsztaty, wystawy, konferencje i gala z uhonorowaniem najbardziej zasłużonych archiwistów. 12 kwietnia w kościele Trójcy Świętej bp Andrzej Kaleta w koncelebrze z ks. Tomaszem Gocelem, sprawował Mszę św. w intencji byłych i obecnych pracowników tworzących AP w Kielcach, dziękując Bogu za 100 lat działalności instytucji w służbie społeczeństwu. W kościele zgromadzili się dyrektorzy AP w Kielcach, z Rzeszowa, z Radomia oraz z Archiwum Akt Nowych w Warszawie, środowiska naukowe kieleckich uczelni wyższych, instytucji naukowych i kulturalnych. – Takie wydarzenia, jak to dzisiejsze, tworzą naszą historię. Ważne jest, aby za wydarzeniami i ludźmi tworzącymi historię tej instytucji, zauważyć Boga, który błogosławił, aby te wielkie dzieła mogły być realizowane. Dlatego to spotkanie niech będzie również modlitwą wdzięczności Panu – zachęcał Biskup w homilii.