Uczył się w II Gimnazjum im. S. Sobińskiego w Rzeszowie (dziś II LO im. płk. Leopolda Lisa-Kuli). We wrześniu 1939 r. znalazł się w 17. Pułku Piechoty i bronił Lwowa. Potem włączył się w działalność konspiracyjną w Szarych Szeregach (ps. Esjot 25). W 1941 r. przedostał się na Węgry, chcąc dołączyć do polskiej armii na Zachodzie. Został jednak aresztowany i zesłany do Auschwitz. Latem 1943 r. skazano go na śmierć za próbę ucieczki. Osadzono go w tzw. Stehzelle – celi stania. Tuż przed terminem egzekucji zmieniono komendanta obozu i z tej okazji ogłoszono „amnestię” dla skazańców. – Czyż to „skazanie na życie” – jak sam mawiał – nie było szczególnym znakiem Opatrzności?

Zimą 1944 r. przekazano go do Buchenwaldu. 15 kwietnia 1945 r. zbiegł z marszu śmierci. Dotarł do polskiego liceum w Maczkowie (tak nazwano miasteczko Haren, zdobyte przez 1. Dywizję Pancerną gen. Maczka) i tam zdał maturę.

Po przybyciu do kraju studiował w ASP w Krakowie. Zdobył dyplomy z grafiki i ze scenografii. Bardzo szeroka była jego działalność artystyczna – teatralna, plastyczna, naukowo-dydaktyczna.

W 1982 r., protestując przeciwko stanowi wojennemu, ustąpił ze stanowiska dyrektora teatru i profesora w ASP w Warszawie.

13 marca 1997 r. otwarto w Rzeszowie „Szajna Galerię”. Przygotował wówczas słynny spektakl Déballage. 11 kwietnia 1997 r. miałem zaszczyt wręczać mu insygnia Honorowego Obywatela Miasta Rzeszowa.

Uniwersytet Rzeszowski wyróżnił go 7 czerwca 2007 r. tytułem doktora honoris causa. Takiż tytuł przyznały mu również inne uczelnie. 30 czerwca 2008 r. nadano mu pośmiertnie odznakę Zasłużony dla Województwa Podkarpackiego.

Na Placu Cichociemnych w Rzeszowie znajduje się jego kompozycja przestrzenna Przejście 2001, przedstawiająca bramę z wyciętą sylwetką człowieka, przechodzącego od czasów pogardy do czasów poszanowania godności ludzkiej.

Z jego dzieł przebijają osobiste przeżycia wojenne. Emanują one refleksją o sensie życia i śmierci, o istnieniu człowieka w labiryncie losu, o pamięci i o niepamięci, o przyjaźni i o nienawiści, o przemocy i o rozpadzie, o roli artysty, o misji człowieka.

Profesor Szajna nie pałał żądzą odwetu. Mówił: „Nie wolno natomiast zapominać. Może, jeśli przekracza to nasze możliwości, nie trzeba przebaczać. Ale mścić się nie należy, bo ktoś to koło cierpienia musi przecież zatrzymać”. Wykładał także w WSIiZ w Rzeszowie. Miał nadzieję, że w rodzinnym mieście znajdzie się miejsce na jego wizjonerski pomnik Drabina do nieba. Mimo oficjalnych deklaracji nie ziściło się to do dziś.

W 2001 r. Józef Szajna był przyjęty przez Jana Pawła II. Podarował mu wymowny obraz pt. Numer. Józef Szajna spotkał się także z Ojcem Świętym Benedyktem XVI podczas jego wizyty w KL Auschwitz 28 maja 2006 r. Był wówczas jednym z 32 byłych więźniów tego obozu zagłady. Przekazał papieżowi miniaturę swojego pomnika Przejście.

Profesor Józef Szajna zmarł 24 czerwca 2008 r. w Warszawie. Spoczywa na Powązkach w kwaterze 14-3-11.

Szerszy materiał na temat prof. Józefa Szajny znajduje się na www.rzeszow.niedziela.pl .