KAI: Od końca lat 70. XX wieku trwały starania diecezji płockiej o zwrot zagrabionego w czasie II wojny światowej „Pontyfikału”. Dziś przeżywamy radosny dzień nie tylko dla diecezji płockiej, ale także dla Kościoła w Polsce.

Bp Piotr Libera: Jeśli dobrze pamiętam w 1977 roku biskup płocki Bogdan Sikorski zwrócił się do Bawarskiej Biblioteki Państwowej z prośbą o zwrot Pontyfikału. Otrzymał odpowiedź odmowną. Potem dwukrotnie w latach 80. XX wieku i w 1992 roku ponownie zwracano się o przekazanie manuskryptu, ale także odpowiedź była negatywna. Tym razem jednak na mój list strona bawarska odpowiedziała bardzo szybko. Jestem mile zaskoczony zarówno stylem jak i sposobem załatwienia tej sprawy. Ogromną rolę odegrało tu Ministerstwo Spraw Zagranicznych RP, a zwłaszcza Konsulat Generalny w Monachium na czele z Panią Konsul Justyną Lewańską, która mój list przekazała bezpośrednio do rąk dyrektora Bawarskiej Biblioteki Państwowej. Efektem możemy się wszyscy cieszyć. Po 75. latach Pontyfikał wraca do Płocka do właściciela, czyli do diecezji płockiej.

- Czemu zdaniem Księdza Biskupa zawdzięczamy tę zmianę decyzji i postawy bawarskiego muzeum.

- Nastąpiła może jakaś refleksja w niemieckim społeczeństwie nad tym, co przed laty miało miejsce, może również świadomość rzeczywistości europejskiej, tego że wspólnymi korzeniami sięgamy do rzymskiej, łacińskiej, chrześcijańskiej cywilizacji i to kształtowało naszą świadomość. Może tego rodzaju refleksja, przemyślenia spowodowały, że odpowiedź była bardzo szybka.

- W okresie okupacji, szczególnie w roku 1940, właściwie ograbiono Bibliotekę Seminarium Duchownego w Płocku...

- Wywieziono wtedy ponad 50 tys. dzieł. Zostały one, razem z Pontyfikałem, przewiezione do dzisiejszego Kaliningradu, czyli do Królewca. Gdy nastąpiła ewakuacja Prus Wschodnich, ze względu na zbliżające się wojska sowieckie, w pośpiechu przewieziono ten cenny zabytek do Niemiec. Nie wiemy jeszcze wszystkiego na temat dziejów „Pontyfikału Płockiego”, o wędrówce tego manuskryptu, ale efekt końcowy jest znakomity, bo dla badaczy historii Kościoła w Polsce, czy w ogóle dla specjalistów, którzy się zajmują tego typu zabytkami to wielka gratka i pole do dalszych badań.

- Nie wiemy co stało się z większością wywiezionych ksiąg?

- Niestety nie wiemy. Zawierucha wojenna spowodowała, że się rozpierzchły, ale to co było najcenniejsze, czyli w tym wypadku XII-wieczny Pontyfikał, szczęśliwie wraca tam, gdzie powstał, czyli w opactwie benedyktyńskim na skarpie wiślanej, na tzw. wzgórzu tumskim w Płocku.

- Na czym polega bezcenność odzyskanego manuskryptu?

- Ta księga jest swego rodzaju niemym świadkiem czym i jak żył Kościół w połowie XII wieku. Jaka była liturgia, zwyczaje. Poniekąd możemy się z niej dowiedzieć jak wyglądała struktura hierarchiczna Kościoła w Polsce. Jest taki fragment, gdzie biskup płocki składa hołd arcybiskupowi gnieźnieńskiego. Potwierdza to, że Gniezno było kolebką chrześcijaństwa w Polsce. W Pontyfikale znajdziemy wiele ciekawostek związanych z mentalnością ludzi tamtej epoki, czyli wczesnego średniowiecza.

- Zapowiedział Ksiądz Biskup, że po dopełnieniu kwestii formalnych „Pontyfikał Płocki” będzie dostępny dla tych, którzy chcieliby go zobaczyć.

- Zapraszam serdecznie do Muzeum Diecezjalnego w Płocku. To bardzo stara placówka, w której mamy bardzo cenne zbiory, a w ostatnich latach udało się dobrze wyposażyć skarbiec. Są to przede wszystkim dzieła sztuki sakralnej. Wśród nich, obok Biblii Płockiej, eksponowany będzie również „Pontyfikał Płocki”.

- Dzieło to wygląda na zachowane w bardzo dobrym stanie. Są jednak różne opinie dotyczące jego datowania. Sądzi Ksiądz Biskup, że badania nad tym manuskryptem będą kontynuowane?

- Otwiera się teraz droga, by zweryfikować pewne dane. Kościół płocki, ja osobiście, opieram się na pracy doktorskiej nieżyjącego już ks. Antoniego Podlesia, który w profesjonalny sposób, badając język, słownictwo łacińskie Pontyfikału, datuje go na drugie ćwierćwiecze XII wieku. To byłyby te czasy, gdy rządy diecezji płockiej sprawował Aleksander z Malonne, postać niezwykła. Był to biskup, który przybył do nas z kraju Mozy, to teren dzisiejszej Belgii. Prawdopodobnie wzorując się na innych tego typu księgach biskup Aleksander zamówił taki manuskrypt, który służył mu w codziennym sprawowaniu liturgii.

- Niektóre źródła datują Pontyfikał na rok 1400.

- Myślę, że mamy dość dobre dowody, że jednak jest to księga wcześniejsza. Również jeden z wybitnych polskich historyków, prof. Aleksander Gieysztor, zgadza się z tymi wnioskami, które wyciągnął ks. dr Podleś. Początkowo prof. Gieysztor skłonny był przyjąć datowanie Pontyfikału na rok 1400, ale po zapoznaniu się z wynikami badań ks. Podlesia, podzielił jego zdanie.

- Ma Ksiądz Biskup nadzieję, że zwrot „Pontyfikału Płockiego” otwiera jakąś nową kartę w stosunkach polsko-niemieckich? Mam na myśli restytucję wielu dóbr polskiej kultury, które znajdują się zarówno w rękach prywatnych, jak i muzeach oraz bibliotekach na terenie Republiki Federalnej Niemiec.

- W tym zakresie specjalizują się odpowiednie komórki Ministerstwa Spraw Zagranicznych, stąd trudno mi odpowiedzieć. Jeśli chodzi o diecezję płocką to mieliśmy niedawno precedens. Wróciła do nas cenna złota monstrancja, skradziona z parafii Sadłowo. Zabytek ten pochodzi z pierwszej dekady XVII wieku. Jest to dzieło mistrzów toruńskich. Monstrancja ta, dzięki zabiegom Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, przed trzema laty wróciła do nas z Niemiec. Kanały były nieco inne, ale zabytek wrócił. Myślę zatem, że klimat jest przychylny.
Rozmawiał Rafał Łączny.