Po trudnym okresie powojennym, kiedy to wzajemne stosunki obu wspólnot zostały mocno rozchwiane, co doprowadziło do podporządkowania sobie Kościoła przez państwo, przyszedł moment, w którym władza komunistyczna doszła do wniosku, że wojna religijna niczemu nie służy. Wyrazem tego przekonania było uchwalenie przez Sejm PRL Ustawy z dnia 17 maja 1989 r. o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. W art. 2 tego dokumentu znalazł się następujący zapis: „Kościół rządzi się w swych sprawach własnym prawem, swobodnie wykonuje władzę duchowną i jurysdykcyjną oraz zarządza swoimi sprawami”.

Gdy po 4 czerwca 1989 r. sytuacja polityczna uległa oczekiwanej zmianie, nic nie stało na przeszkodzie, by gwarancje złożone Kościołowi przez państwo w owej ustawie zostały utrwalone na drodze konkordatu (jako umowy międzynarodowej), co stało się faktem 28 lipca 1993 r. Fundamentalnym postanowieniem tego traktatu jest art. 1, w którym układające się strony potwierdziły, że „Państwo i Kościół katolicki są – każde w swojej dziedzinie – niezależne i autonomiczne oraz zobowiązują się do pełnego poszanowania tej zasady we wzajemnych stosunkach i we współdziałaniu dla rozwoju człowieka i dobra wspólnego”. Cztery lata później zasada niezależności i autonomii znalazła się w art. 15 ust. 3 Konstytucji RP.

Lecz oto gdy w ten sposób zostały uregulowane i ustabilizowane wzajemne relacje obu wspólnot i nastał upragniony pokój społeczny, od pewnego czasu podnoszą się głosy postulujące – jak to ostatnio oznajmiła jedna z czołowych przedstawicielek lewicy – „rozdział Kościoła od państwa” (formuła żywcem wzięta z art. 82 ust. 2 Konstytucji PRL z 1952 r.; poprawna formuła powinna brzmieć: „rozdział państwa i Kościoła”). W tym miejscu należy wyjaśnić, że formuła „niezależności i autonomii” nie różni się niczym od właściwie rozumianej formuły „separacji państwa i Kościoła”.

Do wysuwanych przez lewicę postulatów należą również domaganie się, by lekcje religii nie były finansowane z budżetu państwa, co stałoby w sprzeczności z Kodeksem pracy, a także wniosek o zniesienie „wszystkich komisji rządowo-kościelnych”, a więc przede wszystkim Komisji Wspólnej i Komisji Konkordatowej, które to gremia odgrywają niezwykle ważną rolę, m.in. w monitorowaniu tego, jak w praktyce stosowane są postanowienia konstytucji i konkordatu, a także w rozwiązywaniu ewentualnych nieporozumień. Tak naprawdę to nie wiadomo, co u pomysłodawców tego rodzaju żądań bardziej „podziwiać”: głęboką ignorancję czy wyjątkowy tupet.

Gdy mowa o postulatach dotyczących „rozdziału Kościoła od państwa”, nie sposób nie zadziwić się tym, co padło w tych dniach z ust lidera najsilniejszej partii opozycyjnej. Na kanwie pytania dotyczącego finansowania lekcji religii odpowiedział on, że jest „zwolennikiem takiej bardzo poważnej redefinicji relacji państwo-Kościół” oraz że uważa, iż dyskusja na wspomniany temat jest „próbą cywilizacji tych relacji” (Kościół-państwo – przyp. W. G.). Najwyraźniej zatem politykowi nie podoba się formuła „niezależności i autonomii”, czyli separacji państwa i Kościoła; w jego odczuciu, obciąża ją zbyt duży deficyt... cywilizacji. No cóż, niech próbuje „redefiniować” uniwersalny i powszechnie uznawany model relacji Kościół-państwo, może zaproponuje formułę bardziej „ucywilizowaną”...

Tymczasem wypada sobie uświadomić, jak wielkim dobrem i dla państwa, i dla Kościoła stała się normalizacja ich wzajemnych odniesień, dokonana po 1989 r., a zainicjowana jeszcze w PRL. Postanowienia zarówno konstytucji, jak i konkordatu dobro to wymownie materializują. Nie należy więc niweczyć z takim trudem osiągniętego dobra.

Ks. prof. Wojciech Góralski
Prawnik kanonista na Uniwersytecie Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie