Reklama

Turystyka

Śladami bohaterów „Trylogii” (2)

Niedziela Ogólnopolska 49/2016, str. 36-37

[ TEMATY ]

turystyka

Mirek i Magda Osip-Pokrywka

Bystrampol – apartament Sienkiewicza

Bystrampol – apartament
Sienkiewicza

Bądź na bieżąco!

Zapisz się do newslettera

Kontynuując kresową podróż śladami Sienkiewiczowskich bohaterów, wybierzemy się tym razem na północno-wschodnie rubieże dawnej Rzeczypospolitej, czyli na dzisiejszą Litwę. To tutaj w znacznej mierze rozgrywa się akcja „Potopu”. Henryk Sienkiewicz miał do Litwy szczególny sentyment. Świadczy o tym choćby jego literacki pseudonim – Litwos. Pisarz urodził się w Woli Okrzejskiej na Podlasiu, ale jego ród wywodził się z litewskich Tatarów. Z Litwy pochodziła rodzina pierwszej żony pisarza – Marii Szetkiewiczównej. Wielu historyków literatury uważa, że ojciec tej ostatniej – Kazimierz Szetkiewicz, rubaszny szlachcic gawędziarz, był pierwowzorem Zagłoby.

Litewskie inspiracje

Reklama

Sienkiewicz szukał żywych wzorców dla swych literackich bohaterów i umiejscawiał akcję powieści w realnych miejscach. Przed rozpoczęciem pisania „Potopu” któregoś roku przyjechał na całe lato na Litwę do majątku swego przyjaciela Władysława Bystrama herbu Tarnawa. W czasie pobytu podróżował po okolicy i poznawał przedstawicieli miejscowej szlachty. To dzięki temu na strony powieści trafiło wiele miejscowości określanych później jako „Sienkiewiczowska Lauda”. Dobra dawnego majątku Bystrampol odnajdziemy 14 km na południe od Poniewieża, przy autostradzie Via Baltica. W 1940 r. posiadłość rodową Bystramów znacjonalizowano. Kilka lat temu obiekt odrestaurowano i urządzono w nim stylową restaurację oraz hotel, służące Centrum Integracji Młodzieżowej. Miłośnicy turystyki literackiej mogą dziś za równowartość 80 euro/dobę zamieszkać w apartamencie pisarza, gdzie 150 lat temu rodziła się koncepcja powieści.

Pomóż w rozwoju naszego portalu

Wspieram

Gdzież jest owa Lauda, historyczna litewska kraina zamieszkana niegdyś przez drobną polską szlachtę? Pomocne w jej odnalezieniu będą następujące strofy powieści: „Za panowania Jana Kazimierza patriarchą wszystkich Bilewiczów był Herakliusz Bilewicz, pułkownik lekkiego znaku, podkomorzy upicki. Ten nie mieszkał w gnieździe rodzinnym, które dzierżył pod owe czasy Tomasz, miecznik rosieński; zaś do Herakliusza należały Wodokty, Lubicz i Mitruny, leżące w pobliżu Laudy, naokół, jakby morzem, ziemiami drobnej szlachty oblane”. Te nazwy wielokrotnie przewijają się w powieści jako miejsca barwnych przygód Kmicica i Oleńki.

Miejsca z „Potopu” wczoraj i dziś

Odnalezienie ich dzisiaj nieco rozczarowuje. Jako dawne szlacheckie zaścianki miejscowości żyły jeszcze jakiś czas po litewskiej reformie rolnej 1925 r., która głównie objęła większe majątki ziemskie. Jednak nacjonalizacja sowiecka (1940 r.) już ich nie pominęła. Dwory w większości splądrowano, spalone majątki zamieniono na kołchozy, a mieszkańców przeniesiono do baraków z czasem zastępowanych betonową płytą.

Reklama

Centrum rozległego klucza Bilewiczów znajdowało się w Mitrunach. Dotrzemy tam od Bejsagoły, klucząc w kierunku południowo-wschodnim polnymi traktami. Do II wojny światowej tętniło tu życie w rezydencji Sawickich herbu Lubicz. W okresie międzywojnia był to znany w okolicy ośrodek życia towarzyskiego i kulturalnego polskich środowisk ziemiańsko-szlacheckich. Dawna posiadłość znajduje się w całkowitej ruinie. W gąszczu zdziczałego parku można jeszcze dostrzec ruiny neogotyckiej budowli sąsiadującej z opuszczonym kołchozem. Tuż za Mitrunami przy drodze do Wodoktów powinien stać dworek w Lubiczu – literacka posiadłość Kmicica, m.in. miejsce gorszących scen ze strzelaniem do portretów przodków. Tutaj w strugach deszczu odbył się pojedynek Wołodyjowskiego i Kmicica, w którym ten ostatni wypowiedział znamienite słowa: „...Kończ... waść! ...wstydu... oszczędź!”. Lubicza już nie ma na żadnej mapie, pozostanie jedynie na stronach „Potopu”. Natomiast 3 km na zachód od Mitrun przetrwała licząca dziś kilka domów wieś Wołmontowicze. Był tu zaścianek Butrymów, który Kmicic spalił w odwecie, po tym, jak Butrymowie wycięli jego kompanów w karczmie Doły.

15 km na wschód od Poniewieża znajduje się wioska Upita. Dawna siedziba starostwa grodowego niejednokrotnie pojawia się w powieści. Ma tu miejsce choćby kmicicowski samosąd na burmistrzu, kilku rajcach i idących im na pomoc z Poniewieża żołnierzach, który staje się przyczyną trwającej przez całą powieść osobistej niechęci Oleńki do Kmicica. Na końcu powieści to w kościele w Upicie odczytano list króla Jana Kazimierza, w którym Kmicica oczyszczono z podejrzeń o zdradę i mianowano starostą upickim. Zachowany do dziś kościół św. Karola Boromeusza pochodzi z lat 70. XIX wieku, ale stoi na miejscu poprzedniej świątyni. Z Upitą jest związana jeszcze jedna niezbyt chlubna postać z kart polskiej historii. Mowa o Władysławie Sicińskim, pośle ziemi upickiej, który w 1652 r. okrzykiem „liberum veto” jako pierwszy zerwał obrady parlamentu. Niechlubne prawo wkrótce stało się niemal normą, co uważa się za jedną z przyczyn upadku I RP. Co zaś stało się z posłem Sicińskim? Jak wieść ludowa niesie, zginął on rażony piorunem w pogodny dzień, cała jego rodzina wkrótce wymarła, a posiadłości pochłonęły bagna. Mówi się, że trup Sicińskiego powstał z grobu, bo ziemia nie chciała przyjąć haniebnego nieboszczyka, i po dziś dzień błąka się po okolicy...

Magnackie posiadłości

Reklama

Narastającą dramaturgię przygód bohaterów powieści, pisanej ku pokrzepieniu serc, autor osadza w dramatycznych realiach wojny polsko-szwedzkiej. Z tego powodu nie może w opisach zabraknąć rezydencji magnackich rodu Radziwiłłów – głównych prowodyrów konfliktu. Hetman wielki litewski Janusz Radziwiłł i jego kuzyn koniuszy wielki litewski Bogusław Radziwiłł nie zaskarbili sobie u Sienkiewicza zbytniej sympatii. Na początek przenieśmy się do Kiejdan nad Niewiażą: „Mości panowie, otwórzcie oczy, Kiejdany już widać! – zakrzyknął Wołodyjowski. Zacne jakieś miasto? – odrzekł Skrzetuski. Bardzo zacne – odpowiedział Wołodyjowski – i po dniu jeszcze lepiej się waszmościowie o tym przekonacie. Wszakże to dziedzictwo księcia wojewody (...). Pełno tu zawsze szlachty i panów, a czasem aż z obcych krajów przyjeżdżają, bo to jest stolica heretyków ze wszystkiej Żmudzi”. Nie ulegajmy jednak wrażeniu, że negatywne nastawienie Sienkiewicza do Radziwiłłów wynikało z faktu, iż byli kalwinami. Powodem jest podpisanie przez nich w 1655 r. tzw. układów kiejdańskich ze Szwedami, co ze strony polskiej nie mogło być odbierane inaczej jak zdrada. Dzisiejsze Kiejdany to 30-tysięczne miasteczko, z dobrze zachowanym historycznym układem urbanistycznym. Co prawda po zamku Radziwiłłów nie ma śladu, podobnie jak po pałacu Czapskich, który wzniesiono na jego fundamentach. Budowlę wysadzili w powietrze Niemcy w 1944 r. Znacznie więcej szczęścia miały miejskie świątynie. W najokazalszej z nich – renesansowym kalwińskim zborze z XVII wieku – w kryptach przetrwały nawet magnackie sarkofagi. To, co zdziwi polskiego turystę, to stojący na największym z zachowanych czterech rynków miejskich pomnik upamiętniający układy w Kiejdanach. Trzeba wiedzieć, że historycy litewscy oceniają układy kiejdańskie jako rozważny akt ratunku dla Żmudzi, a Radziwiłłów jako mężów opatrzności.

Ostatnim naszym przystankiem na szlaku jest miasteczko Taurogi leżące na północnym zachodzie Litwy, w pobliżu granicy z Rosją. Niegdyś znajdowała się tu rezydencja księcia Bogusława Radziwiłła, co skrzętnie wykorzystał autor w Potopie. „Schroniło się do Taurogów, jako do miejsca leżącego tuż przy granicy, mnóstwo szlachcianek z całej Żmudzi, aby się pod opieką książęcą od Szwedów uchronić. Książę Bogusław rządził tu niczym samowładny monarcha, władza jego sięgała i do przyległych Prus elektorskich...”. Taurogi pojawiają się na stronach powieści dość często. Stąd książę Bogusław jeździł na spotkania do Tylży i Kiejdan, knując zdradzieckie plany wobec Rzeczypospolitej. Na zamku w Taurogach Sienkiewicz umiejscowił akcję wątku miłosnego z Oleńką. Książę Bogusław, słynący z urody i miłosnych podbojów, „zapałał afektem” do pięknej szlachcianki. Na szczęście nie uległa ona księciu i udało się jej uciec z pilnie strzeżonego zamku. W centrum miasteczka istnieje budynek nazywany przez tubylców zamkiem. Ma plan czworoboku z rozległym dziedzińcem, a w każdym narożu przysadzistą basztę z krenelażem, nadające budowli charakter obronny. Nie jest to jednak budowla, o której pisał Sienkiewicz. Najstarsze południowe skrzydło budowli powstało w 1847 r. jako komora celna, a kolejne obiekty dobudowano później. Pierwotna lokalizacja zamku Radziwiłłów, gdzie w 1807 r. rezydował car Aleksander I i podpisano zawieszenie broni poprzedzające pokój tylżycki, nie jest znana.

* * *

Przewodnik po Kresach
Więcej na temat bohaterów Trylogii, słynnych Polaków, znanych rezydencji i ważnych wydarzeń z kart polskiej historii zapisanej na Kresach, znaleźć można w ostatniej książce autorów artykułu Magdy i Mirka Osip-Pokrywka „Polskie ślady na Litwie i Łotwie” wydanej nakładem wydawnictwa BOSZ.

2016-11-30 10:25

Oceń: +1 0

Reklama

Wybrane dla Ciebie

Moje wędrówki po Włoszech

Niedziela Ogólnopolska 36/1999

[ TEMATY ]

turystyka

Ned Dunn - Flickr / en.wikipedia.org

Viterbo

Viterbo
Niewielkie Viterbo, położone w północnym Lacjum, w porównaniu z innymi miastami Italii nie posiada zbyt wielu szczególnie cennych zabytków. Poza kilkoma renesansowymi pałacami i dwoma romańskimi kościołami jest tu jeszcze pałac papieski z unikalną gotycką loggią - i to prawie wszystko. Miasteczko samo w sobie jest jednak urokliwe i natknąć się w nim można na wiele czarujących zaułków i placyków. Podążając nimi, przypadkowy wędrowiec bezwiednie kroczy śladami pewnego dziewczęcia, które żyło tutaj w połowie XIII w. Biedni rodzice nadali dziecku imię Róża, tak podobno było urodziwe. Ta młoda istotka, nie dbając jednak zbytnio o sprawy doczesnego świata, swoim nad wiek rozwiniętym życiem duchowym, modlitwą, a przede wszystkim pokutą starała się dawać współziomkom godziwy przykład chrześcijańskiego życia. Jak to zwykle w takich przypadkach bywa, dziewczyna ściągnęła na siebie wiele przykrości i prześladowań, łącznie z wygnaniem z rodzinnego miasta. Nie przyjęto jej też do miejscowego klasztoru klarysek. Ponieważ jednak moc w słabości się doskonali, tak też po jej rychłej śmierci w 1253 r. otrzymane u jej grobu liczne łaski zwróciły uwagę na tę skromną, a świętą postać. Już w cztery lata po jej śmierci nietknięte rozkładem ciało przeniesiono w uroczystej procesji pod przewodnictwem papieża Aleksandra IV do kościoła Sióstr Klarysek. W ten sposób znalazła się tam, gdzie odmówiono jej wstępu za życia. Kanonizowana dwieście lat później, w 1458 r., po dokonanym u jej ciała uzdrowieniu jednego z kardynałów, stała się odtąd św. Róża patronką Viterbo. Jej skromny domek został pieczołowicie odrestaurowany i można go dzisiaj oglądać niedaleko kościoła pod wezwaniem Świętej. Miasto co roku 3 września wieczorem, czci pamięć św. Róży a forma tego święta przybiera kształt nigdzie indziej nie spotykany. Dobrze zachowane - pomimo upływu ponad 700 lat - serce św. Róży umieszczane jest w relikwiarzu na szczycie trzydziestometrowej wieży i obnoszone ulicami miasta w uroczystej procesji. Tradycja budowy bardzo wysokich wież, zwanych tutaj "macchina di Santa Rosa", sięga z górą trzystu lat. Dawniej starano się budować wieże coraz wyższe i wyższe, tak że przekraczały wysokość 30 m. Jednak po serii tragicznych wypadków zmniejszono nieco wysokość, lecz i tak konstrukcja sięga czwartego piętra.Rzęsiście oświetlona budowla wystaje niejednokrotnie ponad dachy domów miasta, tak że jej wierzchołek przesuwa się majestatycznie ponad budynkami. Konstrukcja wieży św. Róży składa się z metalowego rusztowania, drewnianych wsporników i niezwykle bogato udekorowanej obudowy z masy papierowej. Waga tak wysokiej budowli jest niebagatelna i przekracza pięć ton. Aby unieść tak ogromny ciężar i nie przewrócić go podczas procesji, tragarze, zwani tutaj "kawalerami św. Róży", muszą długo ćwiczyć. Zwłaszcza trudna i niebezpieczna jest operacja uniesienia w górę "macchiny". Musi się to odbywać równo i jednocześnie z każdej ze stron, gdyż inaczej może dojść do przechyłów wieży, grożących jej przewróceniem. Prestiżowe zajęcie tragarzy wymaga doświadczenia i dlatego czynią to przeważnie ci sami z roku na rok, rzadko i nieznacznie zmieniając skład osobowy zespołu. "Kawalerowie św. Róży" traktują swoją misję bardzo poważnie. Noszą białe tradycyjne stroje i w tym samym kolorze chusty na głowach, a w talii są przepasani czerwonymi szarfami. Po dziesięciu latach noszenia mają prawo do założenia prestiżowej niebieskiej szarfy. Wieczorna procesja, której trasa liczy ok. jednego kilometra, ściąga do Viterbo wielu widzów z całego Lacjum, którzy wraz z mieszkańcami zapełniają tłumnie ulice, okna, balkony i dachy pobliskich domów. Zawsze pozostaje dreszczyk emocji, iż wieża może się przewrócić. Tak nieraz bywało. W 1801 r. krzyk okradzionej przez złodzieja kobiety spowodował tumult wśród widzów. Wybuchła panika i 22 osoby zostały stratowane na śmierć. Trzynaście lat później w wyniku zawalenia się części ogromnej wieży dwóch tragarzy poniosło śmierć, a kilku innych zostało rannych. W 1820 r. zbudowana przez Angelo Papiniego nowa wieża została przewrócona na głównej ulicy Viterbo, zwanej Corso Italia. Stało się tak na skutek rozkołysania wysokiej konstrukcji przez niefrasobliwych tragarzy, którzy nadużyli wina, świętując zakończenie budowy nowego obiektu. W 1893 r. ulewny deszcz uniemożliwił rozpoczęcie procesji, a podniecona takim obrotem sprawy grupa anarchistów zniszczyła wieżę, podpalając ją. Wreszcie stosunkowo niedawno, w 1967 r., przechył wieży wymusił przerwanie procesji. Na szczęście obyło się bez ofiar w ludziach. Każda wieża nosi nazwisko swojego konstruktora. Obecnie używana nazywa się Giuseppe Zucchi i została zbudowana w 1967 r. Otrzymała przydomek "lot aniołów", ze względu na liczne postacie tych duchów niebieskich, umieszczone na czterech kolejnych piętrach. Na samym szczycie budowlę wieńczy postać św. Róży. W miejscowym muzeum można zobaczyć modele wież noszonych w procesjach w przeszłości. Viterbo leży przy drodze do Rzymu, a więc łatwo tu zajrzeć podczas pielgrzymki do Wiecznego Miasta.
CZYTAJ DALEJ

Dlaczego jest mi smutno?

[ TEMATY ]

Ewangelia

maj

rozważanie

ks. Mariusz Słupczyński

Adobe Stock

Rozważanie do Ewangelii J 15,9-11

Czytania liturgiczne na 22 maja 2025;
CZYTAJ DALEJ

Pomorskie/ Muzeum Zamkowe w Malborku odzyskało biografię "Żywot Stanisława I" z XVIII wieku

2025-05-22 19:09

[ TEMATY ]

muzeum

Malbork

Starodruki

PAP/Marcin Gadomski

Starodruk Georga Seylera "Leben, Stanislas I. Königs von Polen" z roku 1737, przekazany do zbiorów Muzeum Zamkowego w Malborku.

Starodruk Georga Seylera Leben, Stanislas I. Königs von Polen z roku 1737, przekazany do zbiorów Muzeum Zamkowego w Malborku.

Muzeum Zamkowe w Malborku we współpracy z Ministerstwem Kultury i Dziedzictwa Narodowego odzyskało XVIII-wieczny starodruku "Żywot Stanisława I" pochodzącego z przedwojennych zbiorów zamku malborskiego.

Uroczystość przekazania odzyskanego XVIII-wiecznego starodruku odbyła się w czwartek w Malborku.
CZYTAJ DALEJ

Reklama

Najczęściej czytane

REKLAMA

W związku z tym, iż od dnia 25 maja 2018 roku obowiązuje Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/679 z dnia 27 kwietnia 2016r. w sprawie ochrony osób fizycznych w związku z przetwarzaniem danych osobowych i w sprawie swobodnego przepływu takich danych oraz uchylenia Dyrektywy 95/46/WE (ogólne rozporządzenie o ochronie danych) uprzejmie Państwa informujemy, iż nasza organizacja, mając szczególnie na względzie bezpieczeństwo danych osobowych, które przetwarza, wdrożyła System Zarządzania Bezpieczeństwem Informacji w rozumieniu odpowiednich polityk ochrony danych (zgodnie z art. 24 ust. 2 przedmiotowego rozporządzenia ogólnego). W celu dochowania należytej staranności w kontekście ochrony danych osobowych, Zarząd Instytutu NIEDZIELA wyznaczył w organizacji Inspektora Ochrony Danych.
Więcej o polityce prywatności czytaj TUTAJ.

Akceptuję