Kaplica Ostrobramska z cudownym obrazem Matki Boskiej Miłosierdzia od wieków pozostaje dla Polaków najbardziej znanym i najbliższym ich sercom symbolem Wilna. Przecież nawet ci, którzy nigdy w Wilnie nie byli, znają słowa przytoczone w tytule artykułu, stanowiące początek Mickiewiczowskiej Inwokacji z „Pana Tadeusza”.

Jedną z bram miejskich, wzniesioną przy trakcie prowadzącym do Miednik i Krewa, zaczęto nazywać Ostrą Bramą pod koniec XVI wieku. Według Józefa Ignacego Kraszewskiego, autora czterotomowej historii Wilna, nazwa ta wynikała ze zwężających się ostro w tym miejscu miejskich murów obronnych (są one nadal widoczne od strony wschodniej). Wizerunek wileńskiej Madonny widniał na bramie już na początku XVII wieku, zgodnie z tradycją, że zawieszenie świętego obrazu chroni miasto przed pożarem. Gdy kult Matki Boskiej Ostrobramskiej zaczął narastać, w 1672 r. zakonnicy z pobliskiego klasztoru Karmelitów Bosych postanowili zbudować kaplicę. Pierwsza, drewniana, spłonęła na początku XVIII w. Obraz jednak ocalał, co wpłynęło jeszcze bardziej na rozwój kultu. Klasycystyczny kształt, który dzisiaj ma kaplica, jest efektem przebudowy w 1829 r. Wówczas też na fasadzie dodano napis: „Matko Miłosierdzia, pod Twoją obronę uciekamy się”. Obecnie jest on zastąpiony wersją łacińską. Wnętrze kaplicy jest wyłożone srebrnymi i złotymi wotami, których naliczono aż 14 tysięcy. Jest wśród nich srebrna plakietka ofiarowana przez marszałka Józefa Piłsudskiego z napisem „Dzięki Ci, Matko, za Wilno”.

Według najnowszych badań, obraz Matki Boskiej Ostrobramskiej namalował nieznany autor temperą na dębowej desce ok. 1625 r.,wzorując się na twórczości flamandzkiego malarza Martina de Vos. Obraz przedstawia Maryję bez Dzieciątka, z pochyloną głową, lekko przymkniętymi oczami i rękami skrzyżowanymi na piersiach. Niektórzy historycy sztuki w rysach oblicza Maryi doszukują się podobieństwa do Barbary Radziwiłłówny.

Przy ul. Ostrobramskiej jest jeszcze jedno miejsce, które rozsławił Adam Mickiewicz. Obok filharmonii, za rokokową trzykondygnacyjną bramą znajdują się zabudowania poklasztorne unickich bazylianów. Cerkiew Świętej Trójcy ufundował na początku XVI wieku książę Konstanty Ostrogski dla uczczenia zwycięskiej bitwy z wojskami moskiewskimi pod Orszą. Po kasacie zakonu cerkiew przejęli prawosławni, a budynki klasztorne zaadaptowano na więzienie. Wiadomo, że to w tych murach więzieni byli członkowie Towarzystwa Filomatów i Zgromadzenia Filaretów, a wśród nich Adam Mickiewicz. Tutaj też poeta umiejscowił jedną z najsłynniejszych scen polskiej literatury romantycznej – Wielką Improwizację w III części „Dziadów”.

Dla uwiecznienia tego miejsca, symbolicznie nazywanego Celą Konrada, wmurowano tablicę z inskrypcją w języku łacińskim: „Gustaw zmarł tu 1 listopada 1823 r. Tu narodził się Konrad 1 listopada 1823 roku”. W okresie międzywojennym odbywały się tu słynne spotkania środowiska artystycznego określane jako środy literackie. W związku z adaptacją budynków klasztornych na hotel, rekonstrukcję literackiej Celi Konrada stworzono w przybudówce przylegającej do budynku cerkwi.

Związków Adama Mickiewicza z Wilnem jest wiele. Poeta spędził tu kilka lat swego młodzieńczego życia: studiując na Uniwersytecie Wileńskim, działając w Towarzystwie Filomatów i Filaretów oraz tworząc swe dzieła, m.in. poemat „Grażyna”. Podążając jego śladami, dotrzemy do kamienicy nr 11 przy Zaułku Bernardyńskim – tu w jednym z miejsc, gdzie poeta mieszkał, działa jego muzeum. Nieco dalej na skwerze przed dawnym klasztorem bernardynów znajduje się pomnik naszego narodowego wieszcza.

Za tydzień wybierzemy się na Żmudź śladami Czesława Miłosza.

* * *

Przewodnik po Kresach
Więcej na temat Wilna i Adama Mickiewicza oraz innych słynnych Polaków, znanych rezydencjach i ważnych wydarzeniach z kart polskiej historii zapisanej na Kresach znaleźć można w najnowszej książce autorów artykułu Magdy i Mirka Osip-Pokrywka „Polskie ślady na Litwie i Łotwie”, wydanej nakładem wydawnictwa BOSZ.