JOANNA FERENS: – Kwestie związane z historią objawień św. Marii Magdaleny to ponad 20 lat pana pracy. To owoc zamiłowania do historii czy pasja? A może jedno i drugie?

PIOTR FLOR: – To pytanie wymaga dłuższej odpowiedzi. Rzeczywiście minęło ponad 20 lat, od kiedy po raz pierwszy zająłem się na poważnie dziejami klasztoru św. Marii Magdaleny pod Biłgorajem. Ale wówczas kwestie związane z tym miejscem stanowiły jedynie przedmiot typowego zainteresowania historycznego, co wynikało zresztą z profilu mojej pierwszej pracy naukowej (dyplomowej), napisanej w 1993 r. Albowiem jej tytuł brzmiał wtedy następująco: „historia klasztoru franciszkanów w Puszczy Solskiej w latach 1721-1864”. Jednak po napisaniu niniejszego, dosyć obszernego szkicu (75 stron), zacząłem z własnej ciekawości zgłębiać dalej dzieje tego wybranego miejsca do tego stopnia, iż obecnie jestem w stanie nie tylko przedstawić je w całości, tzn. począwszy od 1615 r., aż do włączenia wspomnianej miejscowości w granice Biłgoraja (w 1954 r.), lecz także ukazać na ich tle równie fascynujące narodziny oraz przebieg kultu św. Marii Magdaleny oraz jego wpływ na losy Ziemi Biłgorajskiej, co już od wielu, wielu lat jest moim kolejnym celem badań. To właśnie pod wpływem zainteresowań tutejszą Patronką napisałem rok temu inwokację ku jej czci, do której mój kolega z Lublina (Robert Rozpędowski) skomponował podkład muzyczny, a jeden z mieszkańców tej ziemi (Piotr Kupczak) użyczył dodatkowo swego głosu do nastrojowej recytacji. Dzięki współpracy z Tomaszem Chołystem powstało ostatecznie bardzo ciekawe dzieło, niestety nieznane jeszcze większości czytelników. Odpowiadając zatem na pytanie, mamy tu zapewne do czynienia zarówno z zamiłowaniem do historii regionalnej, jak i z ogromną pasją, w końcu obydwie sprawy (historia i kult) są mocno związane z miejscem naszych narodzin.

– Obchodzimy w tym roku 400-lecie objawień św. Marii Magdaleny w Biłgoraju. Czy to jedyny przypadek objawień tej świętej w Europie?

– W zasadzie ta rocznica minęła w ubiegłym roku, gdyż zgodnie z kroniką klasztorną orędzie świętej, dotyczące tego miejsca oraz jej osoby jako lokalnej patronki, zostało nam przekazane dokładnie w 1615 r. Powszechnie sądzi się, że było to jedyne miejsce, w tej części globu, w którym objawiła się św. Maria Magdalena. Ale należy to kategorycznie uściślić. W wielu innych miejscowościach, gdzie do dzisiaj sprawuje się kult świętych, widziano te konkretne postacie, jak na przykład św. Stanisława w pobliskim Górecku. Tu mieliśmy od początku do czynienia nie tyle z ukazującą się osobą, co z jej głosem, słyszanym przez wybranego i rzecz jasna pobożnego świadka.

– Jak wygląda historia tego niezwykłego wydarzenia sprzed 400 lat i z jakim przesłaniem do mieszkańców tej części Polski przyszła św. Maria Magdalena?

– Jeśli chodzi o samo przesłanie, wbrew temu, co napisano swego czasu w „Niedzieli” (tj. w 2003 r.) i co nadal beztrosko się rozpowszechnia, głównie na podstawie napisów pod obrazami wotywnymi, znajdującymi się obecnie w kaplicy ku czci tej świętej (zmienionymi niestety po 1794 r.), zawierało ono konkretny imperatyw, niezwiązany ściśle z naszym położeniem geograficznym na terenie kraju. Brzmiał on bowiem zupełnie prosto, a jednocześnie majestatycznie: „Idź człowiecze, opowiedz o tym świętym miejscu, aby miano je we czci i by oddawano tu chwałę św. Marii Magdalenie”. Owo orędzie poprzedziło zaś 12 lat wcześniej, czyli w 1603 r., inne nadprzyrodzone zjawisko. Rozegrało się ono zresztą niemal w tym samym miejscu. Podobnie jak w 1615 r., tak i wcześniej obyło się również bez widzenia świętych postaci, natomiast był słyszany dźwięk dwóch dzwonów, które nagle zawisły na skraju puszczy, a po zbliżeniu się do nich świadków zniknęły. Co ciekawe, świadkami stali się pastuszkowie, czyli ludzie ubodzy, tak bardzo przypominający nam ich ewangelicznych poprzedników, obecnych przy narodzinach samego Jezusa. Dopiero po tych faktach nastąpił stosunkowo szybko chronologiczny ciąg wydarzeń, zakończony przed 1623 r. powstaniem franciszkańskiej fundacji zakonnej. Lecz najpierw poprzedziły ją takie zajścia, jak budowa najstarszej kaplicy w tym miejscu, narodziny kultu św. Marii Magdaleny oraz przybycie pierwszego zakonnika z Lublina, którym był o. Seweryn Chamiec.
Pierwsze wzmianki o Puszczy Solskiej pojawiają się w kontekście objawień św. Marii Magdaleny. Można tak powiedzieć, w końcu pierwszy kościół wraz z klasztorem, zbudowane czy raczej oficjalnie erygowane dopiero w 1644 r., nosiły wezwanie ku czci św. Marii Magdaleny. Ale musimy tu wyraźnie rozróżnić nazewnictwo konwentu franciszkańskiego od miana miejscowości, gdzie się z czasem znalazł. Oba obiekty nazywały się wprawdzie tak samo po łacinie – Eremus Salensis, jednak Erem (Pustelnia, Klasztor) Solski istniał już od wspomnianego roku, zaś wieś Puszcza Solska powstała znacznie później, bo dopiero po 1676 r., mimo iż zaczęła się kształtować w ścisłym związku z kultem naszej świętej i na skutek jego rozwoju.

– Za objawieniami przyszły cuda, które je potwierdziły i ugruntowały...

– Zgadza się. Odnotowano ich co najmniej kilka, wraz z nazwiskami uzdrowionych osób czy to z sąsiedniego Biłgoraja, czy też z najbliższej lub dalszej okolicy. Fakty te zostały potwierdzone przez notariuszy apostolskich z Zamościa: ks. kan. Aleksandra Siernickiego i o. kaznodzieję Urbana Jędrzejowskiego oraz ks. Jana Pureckiego, proboszcza z Potoka, gdzie wtedy był najbliższy kościoł katolicki. Dzięki temu wiemy dzisiaj o dwóch cudownych uzdrowieniach wzroku u dzieci z roku 1639 r., o uzdrowieniu dorosłej chromej z 1646 r. i o trzech przywróceniach do zdrowia umierających dzieci, a także osoby dorosłej z 1651, 1653 i 1654 r. Oczywiście wydarzenia te przyczyniały się do ciągłego rozwoju ruchu pielgrzymkowego. Nic więc dziwnego, że pątnicy zaczęli tu licznie przybywać, zarówno z Tarnogrodu, Górecka, Szczebrzeszyna, Gorajca czy Zamościa, jak i z lokowanego nieco później Tereszpola. Miejsce to było znane ponadto jeszcze lwowianom, a nawet samemu królowi polskiemu Janowi III Sobieskiemu, który w 1693 r. złożył tu przez swych pośredników sowity datek na cześć lokalnej patronki. Ale najciekawszym jest to, że ojca jednego z uzdrowionych dzieci (Wojciecha Gwiazdę), wybierano odtąd bardzo często na chrzestnego, a nawet powierzono mu urząd rajcy i burmistrza Biłgoraja w czasie potopu szwedzkiego.

– Czy kult świętej od razu zrósł się z Ziemią Biłgorajską?

– Zasadniczo tak. Nie tylko stał się bardzo szybko jednym z głównych elementów tutejszej kultury, obok wpływów rusińskich czy żydowskich, lecz także przyczynił się po zaledwie ok. 40 latach do upadku protestantyzmu i powolnego przeobrażenia miejscowego centrum kalwińskiego (i ariańskiego), w jeszcze prężniejszy ośrodek katolicki. W tym celu zresztą sprowadzono tu właśnie franciszkanów.

– Pana słowa potwierdzają istniejące tu sakralne budowle w Puszczy Solskiej, w tym kaplica św. Marii Magdaleny.

– Gdy chodzi o obecną kaplicę ku czci św. Marii Magdaleny, wymurowaną w 1856 r., mimo swego niewątpliwego uroku i wieku (160 lat), nie jest ona tą historyczną budowlą z czasów objawień i wbrew rozpowszechnianej opinii nie stoi nawet w tym samym miejscu, co tamta. Najstarsza kaplica, jeszcze drewniana, spłonęła wraz z czwartym kościołem, również drewnianym, do którego przylegała, 22 czerwca 1794 r. Stała dokładnie tam, gdzie dzisiaj znajduje się obelisk upamiętniający ruiny grobowca franciszkańskiego, zasypanego ostatecznie w 1946 r., który udało mi się zlokalizować, podobnie jak i ustalić tożsamość niemal wszystkich zakonników w nim pochowanych (ponad 46). Co ciekawe, wiemy że kaplica również miała źródełko z cudowną wodą, z tym że studnia w niej, w odróżnieniu od obecnej, posiadała cembrowinę dębową. Stąd też często musiała być odnawiana i naprawiana.

– Z objawieniami wiążą się także historie innych budowli, m.in. dawnego klasztoru i dzwonnicy...

– W pewnym sensie wszystko na tym wzgórzu było i jest związane aż do czasów współczesnych ze św. Marią Magdaleną oraz jej kultem. A zatem także murowany klasztor, który przetrwał szczęśliwie do dnia dzisiejszego. On również został wzniesiony pod wezwaniem św. Marii Magdaleny (w 1778 r.). Jego budowniczym, za zgodą żony dziesiątego pana na Zamościu, tj. kanclerza koronnego Andrzeja Zamoyskiego – Konstancji z Czartoryskich, wówczas wdowy po ósmym ordynacie (Janie Jakubie Zamoyskim), był miejscowy gwardian i proboszcz zakonny o. Józef Derbedroszowicz. Oprócz klasztoru wzniósł on wkrótce również dzwonnicę oraz pierwszy murowany parkan wokół tego wybranego miejsca, którym objął najstarszy cmentarz w Puszczy Solskiej (dzisiaj przez nas nieświadomie deptany), dotąd jeszcze nieogrodzony murem.