Czteroskrzydłowy zamek w Bierzgłowie z dziedzińcem pośrodku wznosi się nad pradoliną Wisły, od północy odgrodzony głębokim parowem. Zbudowany przez Krzyżaków murowany zamek stanął w miejscu pruskiego grodu należącego do rycerza Pipina, zdobytego przez Krzyżaków w 1232 r. Składał się z zamku głównego wzniesionego na planie czworoboku, z dwoma prostopadłymi do siebie skrzyd-łami: południowym i zachodnim oraz z przedzamcza. Zamek właściwy oddzielały od przedzamcza podwójne mury i szeroka fosa. W skrzydle północno-zachodnim zamku znajdował się kapitularz i refektarz, natomiast w skrzydle południowo-zachodnim - budynek mieszkalny komtura i rycerzy zakonnych. Stronę północną i wschodnią zamykał mur obwodowy, w 2/3 swej wysokości zbudowany z głazów narzutowych, w wyższych partiach z cegły. W murze północno-zachodnim znajduje się brama wjazdowa wiodąca z przedzamcza, z zachowanym najcenniejszym fragmentem - pięknym ostrołukowym portalem z około 1305 r., przedstawiającym jeźdźca z dwoma rycerzami po bokach. Przedzamcze otaczały mury, a od północy i wschodu fosy z mostem prowadzącym do wieży bramnej. Przedzamcze od zamku oddzielała również wypełniona wodą fosa.
Układ głównych zabudowań zamku jest zachowany w niezmienionej formie. Należą do nich m.in. przebudowany zamek górny, brama wjazdowa z gotyckim portalem, a także fragmenty murów przedzamcza z wieżą bramną. Zamek otacza park krajobrazowy z 25 gatunkami drzew (m. in. 150-letnim żywotnikiem, cisami, daglezjami), pochodzący z początku XIX w. W parku znajduje się zrujnowany grobowiec Hosbachów, dawnych właścicieli zamku. Przy wiejskiej drodze rośnie dąb szypułkowy - pomnik przyrody liczący 250 lat.
Gród był oblegany przez Lit-winów w 1263 r. Wznoszony od około 1260 r. i rozbudowywany w latach 70. XIII w. zamek stał się siedzibą komturów krzyżackich. W 1271 r. przeżył kolejne oblężenie, tym razem został zaatakowany przez Jaćwięgów. Wiadomość tę odczytujemy u Długosza, który powtórzył ją po Piotrze z Dusburga: "Ta zbrojna tłuszcza, która naszła Ziemię Chełmińską, zdobyła na Krzyżakach i spaliła zamek Bergelow, a splądrowawszy kraj cały, wielką liczbę chrześcijan uprowadziła w niewolę".
Do 1415 r. zamek był siedzibą konwentu, jednak o ile wcześniej jego znaczenie administracyjne oraz militarne było bardzo duże, to już pod koniec XIV stulecia bliskość Torunia oraz jego ciągły rozwój przyćmiły rangę Bierzgłowa. W 1410 r. przeszedł na krótko w ręce króla polskiego, po pokoju toruńskim w 1411 r. wrócił w granice państwa krzyżackiego. Po rozwiązaniu komturii w zamku bierzgłowskim pozostał jedynie zarządca krzyżacki. Podczas wojny trzynastoletniej w 1454 r. zajęły go wojska Związku Pruskiego. W 1466 r. zamek już na stałe znalazł się w rękach polskich. W 1520 r. stał się własnością miasta Torunia, z prawem dziedziczenia, w zamian za oddany królowi Zygmuntowi I zamek w Świeciu.
W 1522 r. zamek został dotknięty przez pierwszy z większych pożarów. W 1572 r. kolejne wielkie pożary w 1580 i 1590 r. poważnie go zniszczyły. W końcu XVII w. zamek znalazł się w ruinie i prawdopodobnie nie został odbudowany. W 1724 r. dzierżawca zabudowań mieszkał w domku wzniesionym w międzymurzu. W 1769 r. miała tu miejsce bitwa między konfederatami barskimi zajmującymi zamek, a wojskami rosyjskimi wspieranymi przez mieszczan toruńskich. W 1840 r. zamek przeszedł w ręce prywatnego właściciela, który w1860 r. odbudował skrzydło południowo-zachodnie i wieżę bramną.
W 1903 r. dobra bierzgłowskie wykupił rząd pruski. W listopadzie 1908 r. wybuchł w odbudowanych budynkach kolejny dotkliwy pożar, który zniszczył pokrycie dachowe. W 1911 r. przeprowadzono rekonstrukcję według projektu Konrada Steinbrechta. W 1929 r. zamek został wydzierżawiony przez biskupa chełmińskiego Stanisława Wojciecha Okoniewskiego, który w 1933 r. kupił go z przeznaczeniem na potrzeby diecezji. W 1936 r. w obecności prymasa Augusta Hlonda, wojewody Władysława Raczkiewicza, generałów Bortnowskiego i Thomee, a także prezydenta Torunia - Leona Raszei, dokonano na terenie zamku otwarcia Domu Rekolekcyjnego. W latach 1946-50 w zamku mieszkał biskup łucki Adolf Piotr Szelążek, wygnany przez władze radzieckie z diecezji na Wołyniu, której był ordynariuszem. Bp Szelążek został pochowany w podziemiach kościoła św. Jakuba w Toruniu. W latach 1945-92 zamek został przejęty przez władze cywilne, a jego pomieszczenia przystosowano do potrzeb Zakładu Opieki Społecznej.
Po odzyskaniu zamku przez Kurię Toruńską w 1992 r. rozpoczął się remont obiektu, trwający z przerwami do chwili obecnej. W finansowanie prac spory wkład wniosła Fundacja Polsko-Niemiecka. Remont zamku górnego ukończono w sierpniu 2001 r., a już od 1 września rozpoczęło działalność Diecezjalne Centrum Kultury, którego dyrektorem został ks. Piotr Rutkowski. W najbliższych numerach Głosu z Torunia zamieścimy fotoreportaż na temat tego, co obecnie dzieje się na zamku.
Więcej informacji można uzyskać na stronie internetowej zamku bierzgłowskiego: www.zamek.diecezja.torun.pl