W imieniu laureata nagrodę odebrał dyrektor Miejsca Pamięci i Muzeum Auschwitz-Birkenau, dr Piotr Cywiński - Stoję tu z ogromnym wzruszeniem, reprezentując już kolejne pokolenie ludzi, którzy z ogromnym poświęceniem oddali się pracy w trudnym i wymagającym miejscu. Gdy dziś myślę o miejscach pamięci, takich jak nasze, przychodzi mi na myśl latarnia morska. Jej rola jest tym większa, im bardziej kołysze na morzu. Dziś żyjemy w dość burzliwym świecie. Miejsc pamięci potrzebujemy bardziej, niż kiedykolwiek wcześniej. Dziękuję wszystkim, którzy przez wiele lat dołożyli starań, by nasze miejsce po tylu dekadach nadal potrafiło stawiać trudne pytania nam wszystkim – mówił podczas odebrania nagrody dr Piotr Cywiński.

Tradycyjnie już, uroczystość wręczenia odbyła się we wrocławskim Ossolineum 4 czerwca, a więc w rocznicę pierwszych, częściowo wolnych wyborów, które odbyły się w 1989 roku i otworzyły drogę do stworzenia prawdziwie wolnej Polski. Dziś przypada 36. rocznica tego przełomowego wydarzenia.

Miejsce Pamięci i Muzeum Auschwitz-Birkenau jest dwudziestym drugim laureatem w historii tej nagrody. Jest ona wręczana od 2004 roku. Jan Nowak Jeziorański, zmarły w 2005 roku działacz polityczny i dziennikarz, dyrektor Rozgłośni Polskiej Radia Wolna Europa, powierzył pieczę nad nią Wrocławiowi. Dziś przyznają ją wspólnie Kolegium Europy Wschodniej, Miasto Wrocław, Uniwersytet Wrocławski oraz mający siedzibę we Wrocławiu instytut naukowo-kulturalny - Zakład Narodowy im. Ossolińskich. Temu ostatniemu legendarny Kurier z Warszawy przekazał swoje cenne zbiory, w tym archiwalia.

- Wyróżnienie dla Miejsca Pamięci i Muzeum Auschwitz-Birkenau przypada w bardzo szczególnym momencie. W tym roku obchodzimy 80-lecie zakończenia II wojny światowej, 60-lecie listu przebaczenia biskupów polskich do biskupów niemieckich, 45-lecie założenia „Solidarności” – wylicza prezydent Wrocławia Jacek Sutryk - Jan Nowak-Jeziorański wiedział o tym, że nasze miasto jest miastem pamięci. Wrocław pielęgnuje pamięć. Odwołuje się do niej i na niej - wyciągając wnioski – buduje swoją teraźniejszość i przyszłość. Dla uhonorowania tych ważnych rocznic, Rada Miejska Wrocławia postanowiła, że 2025 rok będzie obchodzony jako rok pojednania – dodaje prezydent Wrocławia. Wręczał nagrodę-statuetkę wspólnie z dr. Łukaszem Kamińskim, szefem Zakładu Narodowego im. Ossolińskich.

Przyznanie nagrody dla Miejsca Pamięci i Muzeum Auschwitz-Birkenau właśnie we Wrocławiu ma szczególny wymiar. To miasto, z racji swojej zawiłej historii i wielokrotnych zmian przynależności państwowej, stało się depozytariuszem pamięci także o wielu wydarzeniach, które są ważnymi punktami w dziejach Europy i świata. Co roku 9 listopada ulicami Wrocławia przechodzi Marsz Milczenia, upamiętniający Noc Kryształową z 1938 roku. Niemieccy mieszkańcy ówczesnego Breslau, tak jak innych miast III Rzeszy, brutalnie wystąpili wówczas przeciwko społeczności żydowskiej. Było to preludium szaleństwa, które swoją finalną postać znalazło kilka lat później. Zachowane świadectwa ówczesnych Żydów z Breslau są niesłychanie przejmujące – bardzo często byli to ludzie dobrowolnie i od pokoleń zasymilowani z krajem, w którym żyli. Tym większym szokiem było dla nich traktowanie przez oślepionych ideologią Niemców oraz przez państwo, którego byli lojalnymi obywatelami. Nie potrafili sobie wtedy wyobrazić, do jak niewyobrażalnych zbrodni posuną się ich własne władze już za kilka lat, gdy zyskają takie możliwości logistyczne, by próbować unicestwiania całych narodów. Między innymi w podbitej przez Niemcy Polsce, na terenie obozu zagłady Auschwitz-Birkenau.

- Honorujemy Miejsce Pamięci i Muzeum Auschwitz-Birkenau, mówiąc tym samym: pamięć o zdarzeniach tamtych lat, jest wspólną pamięcią świata. Jest wspólną pamięcią każdego z nas i z tej pamięci, z szacunku do ofiar, wyrasta indywidualna odpowiedzialność: nigdy nie przyzwolimy na powtórzenie takiej historii. Dziękuję przedstawicielom Miejsca Pamięci i Muzeum Auschwitz-Birkenau za codzienną pracę strażników prawdy i odpowiedzialności – mówi prezydent Wrocławia Jacek Sutryk.

Laureatami nagrody Jana Nowaka Jeziorańskiego mogą być zarówno osoby fizyczne, jak i instytucje. Miejsce Pamięci i Muzeum Auschwitz-Birkenau jest trzecią instytucją, która trafiła na tworzącą się od 2004 roku listę laureatów.

W poprzednich latach laureatami Nagrody Jana Nowaka Jeziorańskiego byli:

Tadeusz Mazowiecki – pierwszy premier III RP, (nagrodę otrzymał w 2004 r.), George H.W. Bush – 41. prezydent Stanów Zjednoczonych (2005), Stanisław Szuszkiewicz – pierwszy przewodniczący. Rady Najwyższej Białorusi (2006), kard. Jean – Marie Lustiger – metropolita Paryża (2007), Siergiej Kowaliow – słynny obrońca praw człowieka (2008), Vaclav Havel – pierwszy prezydent Czech (2009), Leszek Balcerowicz – były wicepremier i minister finansów (2010), Jerzy Koźmiński – prezes Polsko – Amerykańskiej Fundacji Wolności (2011), Valdas Adamkus – były prezydent Litwy (2012), Instytut Literacki „Kultura” (2013), Zbigniew Brzeziński – były doradca prezydenta Cartera ds. bezpieczeństwa narodowego USA (2014), TomasVenclova – pisarz, poeta, publicysta, tłumacz (2015), Borys Gudziak- biskup Ukraińskiego Kościoła Greckokatolickiego, twórca Ukraińskiego Uniwersytetu Katolickiego we Lwowie (2016 ), ks. Henryk kardynał Gulbinowicz arcybiskup senior Archidiecezji Wrocławskiej ( 2017), Szewach Weiss- poseł do Knesetu i jego przewodniczący, ambasador Izraela w Polsce ( 2018) , Joachim Gauck prezes Federalnego Urzędu ds. Akt Stasi i prezydent Republiki Federalnej Niemiec (2019), Hanna Suchocka była premier, minister sprawiedliwości i prokurator generalny oraz ambasador RP w Watykanie przy Stolicy Apostolskiej i Zakonie Maltańskim(2020), Swiatłana Cichanouska, Maryja Kalesnikawa i Wołha Kawalkowa – działaczki demokratycznej opozycji na Białorusi (2021), a w 2022 roku nagrodę otrzymało Międzynarodowe Stowarzyszenie Memoriał. W 2023 roku Nagrodę Jana Nowaka-Jeziorańskiego otrzymał Andrij Deszczycia – dyplomata, politolog; ambasador Ukrainy w Polsce w latach 2014-2022. Obecnie doradca w Ministerstwie Spraw Zagranicznych Ukrainy.W 2024 roku nagrodą uhonorowany został Javier Solana, hiszpański polityk, w latach 1995–1999 sekretarz generalny NATO, w latach 1999–2009 wysoki przedstawiciel do spraw wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa i sekretarz generalny Rady Unii Europejskiej.