CEZARY TARACHA: – Zamoyscy to jedna z najbardziej znanych rodzin arystokratycznych w historii Polski. Jej wybitnym przedstawicielem był wielki kanclerz Jan Zamoyski, założyciel miasta Zamość, znajdującego się dziś na Liście Światowego Dziedzictwa Ludzkości UNESCO. W XIX wieku na skutek prześladowań ze strony zaborców czy to z innych powodów wielu Polaków musiało opuścić swoją ziemię i osiedlić się w innych krajach. W jakich okolicznościach Pana krewni nawiązali kontakty z Hiszpanią?

JOSÉ MIGUEL ZAMOYSKI DE BORBÓN: – Rodzina Zamoyskich od wielu pokoleń miała związki krwi z hiszpańską rodziną królewską, czy to z Burbonami, czy z Habsburgami. Najbardziej znany mi jest, oczywiście, przypadek mojego dziadka Jana Zamoyskiego, który poślubił hiszpańską infantkę Izabelę Alfonsę de Borbón, siostrzenicę króla Alfonsa XIII.

– Wkrótce po ślubie młode małżeństwo, Pana dziadek i infantka, udali się do Starej Lubowli, miejscowości położonej na pograniczu polsko-słowackim, gdzie Zamoyscy posiadali swoje dobra. Jak wyglądało życie Pana dziadków na słowackim Podtatrzu?

– Na podstawie wielu rodzinnych świadectw, dokumentów i pamiątek, jakie z tamtych czasów zachował mój ojciec, wiem, że były to szczęśliwe czasy. Zwykłe, proste życie na wsi, połączone z zajęciami o charakterze rolniczym, z dala od wielkich stolic i dworów europejskich. Panowała atmosfera rodzinnej miłości. Moja babcia, infantka Izabela Alfonsa, poświęcała swój czas dzieciom, administrowaniu dobrami i swemu uwielbianemu mężowi. Warto w tym miejscu przypomnieć związki tych ziem z Polską. Starostwo spiskie stanowiło przez wieki część Rzeczypospolitej, co znalazło swoje odzwierciedlenie również w literaturze pięknej, choćby w „Potopie” Henryka Sienkiewicza. To właśnie historyczne zainteresowania oraz miłość do pamiątek związanych z polską historią sprawiły, że mój pradziadek – hrabia Andrzej Zamoyski zakupił Starą Lubowlę.

– Również w czasie II wojny światowej Pana dziadek dał wiele dowodów swego patriotyzmu i miłości do Polski…

– Istotnie, mój dziadek, Jan Zamoyski de Borbón, cierpiał prześladowania i uwięzienie przez nazistów z powodu pomocy udzielanej polskim patriotom przedzierającym się przez granicę oraz wielu innym osobom doświadczanym przez okupanta. Warto tu dodać, że moja babcia oraz dzieci przez cały czas trwania okupacji musieli podlegać rygorom aresztu domowego. Nie chcąc stosować się do zaleceń władz niemieckich, dziadkowie poddawani byli różnym represjom, ograniczającym ich wolność. Mój ojciec wspominał, że z powodu strategicznego położenia Starej Lubowli Niemcy zainstalowali się na zamku, niszcząc życie rodzinne i dobytek dziadków.

– Zajęcie tych terenów przez wojska sowieckie stanowiło zagrożenie dla życia rodziny Zamoyskich i zmusiło ich do powrotu do Hiszpanii oraz pozostawienia całego majątku. Jak dziadkowie przystosowali się do życia w nowych okolicznościach?

– Wyjazd, a właściwie ucieczka z pogranicza polsko-słowackiego, to bardzo trudny epizod w życiu moich dziadków. Przez prawie rok przedzierali się z czwórką małych dzieci przez kolejne linie frontu. Fakt, że dotarli do Hiszpanii cali i zdrowi, można uznać niemal za cud. Dziadek wspominał, że opuścili Starą Lubowlę, słysząc o rozstrzeliwaniu całych rodzin i obawiając się o los dzieci. Zamek został zajęty przez wojska sowieckie, a wiele osób związanych z Zamoyskimi aresztowano i rozstrzelano. Mimo tych strasznych okoliczności dwie siostry mojego dziadka, hrabianki Róża i Teresa Zamoyskie, postanowiły zostać, co zakończyło się aresztowaniem, represjami i smutnym końcem życia. Początkowo dziadek planował, że po przewiezieniu rodziny do Hiszpanii wróci do Starej Lubowli, ale nowe porządki i sowiecka blokada pokrzyżowały jego zamiary. W takich trudnych i smutnych okolicznościach dziadkowie rozpoczynali nowy etap swego życia.

– Po upadku systemu komunistycznego w Europie Środkowo-Wschodniej w wielu krajach rozpoczął się proces zwracania własności przejętych przez państwo. Z tego, co wiem, Państwo również podjęli starania o odzyskanie tego, co stanowiło ich własność. Informacje na ten temat znalazłem w opublikowanej niedawno w Słowacji książce pt. „Šl’achtické rody na hrade L’ubovňa” (2012). Jakie są rezultaty rozmów prowadzonych w tej sprawie z władzami słowackimi?

– Rzeczywiście, już moi dziadkowie – hrabia Jan Zamoyski oraz infantka Izabela usiłowali odzyskać swoje dobra w Polsce i na Słowacji. Niestety, bez rezultatu. Nie udało się odebrać nawet przedmiotów osobistego użytku, które po wyjeździe dziadków pozostały na zamku w Starej Lubowli. Bezskuteczne okazały się również próby skontaktowania się z hrabiankami Różą i Teresą. Wszystko to było dla nich bardzo ciężkim doświadczeniem, a mojego dziadka kosztowało utratę zdrowia i pogrążyło w głębokim smutku, z którego nie potrafił wydobyć się do końca swego życia. W późniejszych czasach podobne starania podjął mój ojciec. Przy różnych okazjach i różnymi drogami starał się o odzyskanie przynajmniej części posiadłości w Polsce i na Słowacji. Niestety, podobnie jak dziadek, spotykał się z murem niechęci do jakichkolwiek negocjacji. To bardzo przykre doświadczenie dla mojej rodziny. Bardzo szybko zapomniano o wielkim wkładzie moich dziadków w gospodarczy i społeczny rozwój tych terenów. Byli to ludzie bardzo oddani swojej ziemi, prowadzący proste życie, oddający się pracy. Wszystko, co mieli, zainwestowali w rozwój rolnictwa oraz w turystyczną promocję uzdrowiska Wyżne Rużbachy, które również stanowiło własność Zamoyskich. Dzięki ich wysiłkowi tereny te przeżywały w okresie przedwojennym okres prosperity, a uzdrowisko stało się jednym z najsłynniejszych ośrodków wód termalnych w tej części Europy. Ten brak uznania wysiłku moich dziadków, którzy z miłością i poświęceniem pracowali na swej ziemi, wydaje mi się szczególnie niesprawiedliwy. Okoliczności polityczne i rozwój wydarzeń okazały się wyjątkowo okrutne wobec moich dziadków, skazując ich na prześladowania, konieczność opuszczenia rodzinnych stron, na finansową ruinę i gorycz ostatnich lat życia. Mój dziadek był patriotą, moja babcia ofiarowała nowej ojczyźnie swoją duszę i siły, a ojciec i jego rodzeństwo wyrośli z tej ziemi. Nigdy nie uczynili nikomu niczego złego.

– Przynależy Pan do Hiszpańskiej Rodziny Królewskiej. Proszę powiedzieć, jak w początkach XXI wieku funkcjonuje dwór królewski? Jaką osobą jest król Juan Carlos I, który właśnie ogłosił swoją abdykację?

– Mój ojciec był kuzynem Jego Wysokości Króla Hiszpanii. Mama króla z kolei, Jej Wysokość Hrabina Barcelony, była siostrą mojej babci. Przez całe życie obie utrzymywały bardzo bliskie kontakty, podobnie jak moi rodzice z Ich Wysokościami Hrabiostwem Barcelony. Jeśli chodzi o mego wuja, króla Juana Carlosa I, to jest on wspaniałym człowiekiem – uprzejmym, hojnym i oddanym sprawom państwowym. Swoje życie poświęcił służbie Hiszpanii. A dwór hiszpański? Funkcjonuje dziś zupełnie inaczej niż przed wiekami, bez zbędnego ceremoniału i protokołu. Kiedy mój wuj zasiadł na tronie, zdecydował się na uproszczenie wszelkich możliwych form, dostosowując się do wymagań współczesnych czasów i państwowej służby. Z drugiej strony jednak warto pamiętać, że domy królewskie reprezentują tradycję, przeszłość i współczesność swych krajów. Stanowią istotny składnik tożsamości poszczególnych państw, które – tak jak Hiszpania – mają swoją bogatą historię.

– Jak postrzega Pan obecną sytuację Hiszpanii, która przeżywa okres kryzysu? Jakie rozwiązania są możliwe?

– Istotnie, obecna sytuacja kraju doświadczonego poważnym kryzysem gospodarczym jest skomplikowana i dotkliwa dla wszystkich Hiszpanów. Mamy jednak nadzieję, że dzięki rzetelnej pracy i mądremu zarządzaniu sprawami publicznymi ze strony właściwych instytucji administracji państwowej uda się nam przezwyciężyć te problemy w stosunkowo niedługim czasie.

– A jak odbiera Pan współczesną Polskę? Czy czuje się Pan z nią związany?

– Polska jest wspaniałym krajem, a Polacy to ludzie dzielni, wyróżniający się swoją godnością. To naród, który na przestrzeni swoich dziejów zawsze potrafił się odnaleźć, nawet w najtrudniejszych momentach. A ja sam, podobnie jak mój ojciec hrabia Józef Zamoyski oraz dziadek, czuję się zaszczycony swoją polską krwią. Zarówno ojciec, jak i ja uczyliśmy się języka polskiego. Zwyczaj ten wprowadził mój dziadek w czasach, gdy mieszkali w Starej Lubowli. Sprowadził on wówczas do zamku polskie nauczycielki, które miały uczyć jego dzieci polskiego języka, historii i kultury. Piękne świadectwo tych czasów daje w swych publikowanych wspomnieniach pani Wilhelmina Wajda-Jankowska, która w latach 30. XX wieku niosła kaganek polskiej oświaty dzieciom hiszpańskiej infantki. A współczesna Polska? Wydaje mi się, że potrafiła dobrze przystosować się do wymogów dzisiejszych czasów, a głównym jej bogactwem są ludzie.

– Posiada Pan obywatelstwo hiszpańskie, ale utrzymuje liczne i bliskie kontakty z rodziną i przyjaciółmi w Polsce…

– Tak. Zwłaszcza w ostatnich latach udało się odbudować relacje rodzinne, kontakty z krewnymi, które wcześniej z powodów politycznych były bardzo ograniczone. Z tego względu zawsze bardzo cieszą mnie moje wizyty zarówno w Polsce, jak i na Słowacji, podczas których mogę poznać bliskich mi ludzi, zawrzeć nowe znajomości i przyjaźnie. Chciałbym podkreślić, że mam ogromny szacunek dla Polski i Słowacji oraz ich mieszkańców.

– W 2007 r. wraz z grupą polskich przyjaciół zwiedzał Pan Tatry. Jak wspomina Pan tamten czas?

– Wspomnienia z wypraw w te strony zawsze są dla mnie pozytywne i przejmujące. Ze szczególnym wzruszeniem wspominam pierwszą podróż do Starej Lubowli i Wyżnych Rużbachów, którą odbyłem z moimi rodzicami po zmianach ustrojowych w Europie Środkowo-Wschodniej. Mój ojciec na widok miejsc swego dzieciństwa doświadczył tak wielkiego wzruszenia, że z trudnością się poruszał. Przysiadł na murku przed wejściem do zamku i pogrążył się we wspomnieniach. Miejscowi ludzie rozpoznawali go, choć mylili z dziadkiem ze względu na duże podobieństwo fizyczne. Podchodzili i wzruszeni rozmawiali. Patrząc na to, zdałem sobie sprawę, jak wiele łączy ojca z tą ziemią. Dla niego jednak było to również bardzo trudne doświadczenie, wyszedł bowiem na spotkanie swego dzieciństwa. Od tamtego czasu miałem wiele okazji do kolejnych wizyt na pograniczu polsko-słowackim. Bardzo miłym wspomnieniem jest dla mnie wyprawa w Tatry w roku 2007, kiedy to w towarzystwie moich przyjaciół: pani Jadwigi Król-Wilczek, pana Wojciecha Wilczka oraz Pana, Panie Profesorze, poznawałem najpiękniejsze zakątki Zakopanego i Tatr. Każde spotkanie z ziemią tak bliską moim dziadkom i rodzicom jest również dla mnie źródłem wyjątkowych przeżyć. Właśnie tu, w górach, na zamku w Starej Lubowli, odnajduję ślady obecności mych przodków.