Trzeciego września br. minęła 25. rocznica zakończenia w Szczecinie jednego ze strajków, które zmieniły bieg najnowszej historii Polski. Oprócz Szczecina strajkowano wówczas również m.in. w Jastrzębiu-Zdroju, Trójmieście i Stalowej Woli. Najwcześniej - 15 sierpnia - pracę przerwano w kopalni „Manifest Lipcowy”. W stolicy Pomorza Zachodniego do protestu przystąpiono dwa dni później. Pretekstem do jego rozpoczęcia było wyznaczenie rażąco niskich stawek za rozładunek cementu w szczecińskim porcie. W tym też zakładzie strajk podjęto w pierwszej kolejności, a kiedy przyłączyły się do niego także inne przedsiębiorstwa, utworzono w nim Międzyzakładowy Komitet Strajkowy (MKS), na czele którego stanął Edward Radziewicz. Strajkujący domagali się m.in. podwyżek płac, jednak pierwszym postulatem stało się przywrócenie możliwości legalnego działania dla NSZZ „Solidarność”.

Kościół wobec strajku

Ważną rolę w wydarzeniach z lata 1988 r. odgrywał również Kościół katolicki. Jednym z pierwszych dokumentów przyjętych przez komitet strajkowy w porcie był list do Ordynariusza diecezji szczecińsko-kamieńskiej. Strajkujący powiadomili w nim bp. Kazimierza Majdańskiego o rozpoczęciu protestu, wysuniętych postulatach, składzie władz strajkowych oraz podejmowanych działaniach. Proszono też o powiadomienie o panującej w Szczecinie sytuacji prymasa Polski Józefa Glempa oraz o modlitwę. „Z ufnością oddaliśmy się - czytamy w zakończeniu listu - w opiekę Jasnogórskiej Pani, wierząc, iż Jej łaska i wstawiennictwo pozwoli nam pomyślnie przetrwać ten trudny czas. W imieniu strajkującej załogi portu szczecińskiego przesyłamy Księdzu Biskupowi słowa głębokiej czci i oddania”.

Dzień po swoim ukonstytuowaniu kolejny list do hierarchy sygnował już MKS. Zaproszono w nim biskupów szczecińsko-kamieńskich (poza bp. Majdańskim byli to dwaj sufragani: bp Jan Gałecki oraz bp Stanisław Stefanek) do odwiedzin strajkującego portu i zajezdni Wojewódzkiego Przedsiębiorstwa Komunikacji Miejskiej. Wskazywano przy tym, iż „ogromna większość strajkujących, to głęboko wierzący katolicy, dla których odwiedziny Pasterza Diecezji byłyby wielkim duchowym wsparciem”. Proszono jednocześnie o odprawianie Mszy św. w strajkujących przedsiębiorstwach.

20 sierpnia MKS wystosował z kolei list do samego papieża Jana Pawła II. Stwierdzano w nim, iż słowa Ojca Świętego są dla strajkujących drogowskazem. „Pamiętamy - pisano dalej - co wielokrotnie powiedziałeś o podmiotowości i godności człowieka i jego pracy, o konieczności zapewnienia rodzinom godziwych warunków egzystencji, o prawie ludzi pracy do swobodnego zrzeszania się w niezależne związki zawodowe, o prawie do istnienia NSZZ »Solidarność«”. W liście znalazła się również prośba o modlitwę.

Od pierwszych dni protestu na terenie portu przebywali jezuici z parafii św. Andrzeja Boboli: o. Przemysław Nagórski i o. Józef Łągwa. Swoją obecnością stanowili oni dla jego uczestników istotne wsparcie duchowe. Pierwszy z nich 19 sierpnia mówił do strajkujących m.in.: „Bądźcie razem w tym wszystkim, co tworzycie, co chcecie wyrazić, bo na pewno macie do tego prawo. Nic tu nie jest nielegalne, chyba że nielegalne jest życie człowieka w Polsce. Jesteście tu chyba legalnie, bo jesteście właścicielami tego zakładu, tego portu, który od 40 lat - tak się mówi - że to klasa robotnicza jest właścicielem środków produkcji. A więc jesteście u siebie, i macie prawo chcieć tak, jakbyście chcieli, aby u was było”. Następująco relacjonował po latach rolę odgrywaną na strajku przez wspomnianą dwójkę duchownych jeden z jego przywódców, Andrzej Milczanowski: „Przemysław Nagórski był wszędzie tam, gdzie pojawiały się kłopoty, pomagał je rozwiązywać, udzielał wsparcia psychicznego niewytrwałym. Z wdzięcznością wspominam też jezuitę Józefa Łągwę, który pewnego dnia odwiedził nas w porcie z gromadą dzieci uczęszczających na religię. Przynieśli nam w prezencie bułki”. Różnego rodzaju dary - zarówno żywność, jak również papierosy czy środki higieny osobistej - trafiały do strajkujących także ze specjalnie utworzonego w kościele przy ul. Pocztowej punktu pomocowego, w którym ważną rolę odgrywał Jan Tarnowski.

Szkodliwe politycznie

Po wspomnianej prośbie strajkujących o Msze św., w Kurii Biskupiej zapadła decyzja, iż za posługę duszpasterską na terenie protestujących zakładów odpowiadać będą proboszczowie parafii, na terenie których się one znajdowały. Koordynatorem przedsięwzięcia został przy tym wyznaczony ks. Andrzej Steckiewicz, prowadzący Duszpasterstwo Ludzi Pracy. W poszczególnych przedsiębiorstwach biorących udział w strajku do odprawiania nabożeństw skierowani zostali księża: Mirosław Jagielski, Marian Kucharczyk, Benon Latus, Kazimierz Metryka oraz Jan Zapartek.

Rola odgrywana przez duchownych na strajkach bardzo nie podobała się władzom wojewódzkim. Przykładowo, według Wydziału do Spraw Wyznań Urzędu Wojewódzkiego w Szczecinie, na zakończenie Różańca, odprawionego na terenie portu 19 sierpnia, ks. Jagielski miał wygłosić „przemówienie zawierające szkodliwe politycznie komentarze podtrzymujące »ducha« wśród strajkujących”. W związku z tym wystąpiono do kurii z komunikatem, iż „wobec nielegalności strajków odprawianie nabożeństw w zakładach pracy musi być uznane za wspieranie i akceptację ze strony Kościoła nielegalnych poczynań nielicznych inspiratorów”. W rozmowie z pracownikiem rzeczonego wydziału Andrzejem Cehakiem, bp Stefanek miał mówić o zaistniałej sytuacji następująco: „My nie aprobujemy strajków jako metody rozstrzygania problemów społecznych, ale widzimy rolę Kościoła w łagodzeniu napięć (…) obecność kapłanów oraz organizacja nabożeństw wpłynie niewątpliwie na ich (strajkujących - przyp. M.S.) postawy, niejako ich uszlachetni, a więc złagodzi ekstremalne i nieprzejednane nastawienie”.

Wolę Kościoła w łagodzeniu nastrojów władze państwowe starały się wykorzystywać w sposób bardzo instrumentalny. Stało się tak z listem pasterskim bp. Majdańskiego, który odczytywano w kościołach 21 sierpnia. Pisząc go Ordynariusz przebywał w Warszawie, nie mógł więc posiadać szczegółowego rozeznania o sytuacji w Szczecinie. W liście zabrakło więc bezpośredniego odniesienia do trwającego w mieście strajku, zaś niektóre fragmenty miały nieco dwuznaczny wydźwięk. Hierarcha stwierdzał przykładowo: „Mamy święte prawo wiedzieć, kto nami steruje w chwilach spokojnych i kto w chwilach niepokoju. Zbyt wiele wśród nas z różnych stron manipulacji, propagandy i fałszu. Mamy prawo przewidywać, ku czemu zmierzają podejmowane inicjatywy i co mają na nas sprowadzić”. Słowa te zostały wykorzystane w kolejnych dniach w publikacjach oficjalnej prasy, zarówno regionalnej („Głos Szczeciński”), jak i ogólnopolskiej („Trybuna Ludu”). Po powrocie do Szczecina bp Majdański zorientował się, że padł ofiarą manipulacji i na zakończenie niedzielnego nabożeństwa w katedrze 30 sierpnia zwrócił się do zgromadzonych słowami: „Jak pewnie wiecie, dosyć sobie tu i tam pomanipulowano słowem pasterskim Waszego biskupa z 21 sierpnia. (…) Żeby wszystko było między nami jasne, żeby nikt między nas nie wchodził, tekst mojego słowa będzie rozdawany przy wyjściu, przy wszystkich drzwiach. Ma prawo wziąć każdy, kto zechce, i ma prawo przeczytać uczciwie”. Hierarcha prosił także wiernych, ażeby udzielali wsparcia rodzinom strajkujących robotników. Nazajutrz Ordynariusz osobiście pojawił się z odwiedzinami w porcie.

Biskupi wspierali również strajkujących w ich negocjacjach. Bp Stefanek i bp Gałecki uczestniczyli w spotkaniu MKS z przedstawicielami lokalnych władz 2 września. Jak stwierdza Maciej Maciejowski, „chociaż obaj sufragani pełnili jedynie rolę obserwatorów, to jednak strajkujący nie mieli wątpliwości, po której stronie znajduje się sympatia hierarchów kościelnych. Odebrali oni uczestnictwo biskupów diecezji szczecińsko-kamieńskiej jako wyraz poparcia Kościoła dla wysuniętych przez siebie postulatów”. Pierwszy ze wspomnianych duchownych tego samego dnia wieczorem odprawił Mszę św. na terenie portu. Jak się okazało, było to ostatnie nabożeństwo podczas strajku.

Władza ustępuje

Strajki Sierpnia ’88 w Szczecinie, obok protestów podejmowanych w tym samym czasie w innych częściach kraju, przyczyniły się do podjęcia przez władze PRL decyzji o rozpoczęciu rozmów z opozycją. 31 sierpnia miało miejsce pierwsze od wprowadzenia stanu wojennego oficjalne spotkanie przedstawicieli władz i „Solidarności”, w którym wzięli udział: Lech Wałęsa, gen. Czesław Kiszczak, Stanisław Ciosek i bp Jerzy Dąbrowski. Po spotkaniu Wałęsa wydał oświadczenie, w którym zapowiedział organizację obrad „okrągłego stołu” oraz zwrócił się z apelem o zakończenie negocjacji trwających w poszczególnych strajkujących zakładach (o ile bowiem negocjacje odnośnie przywrócenia pluralizmu związkowego prowadzono na szczeblu ogólnopolskim, to komitety strajkowe prowadziły odrębne rozmowy na poziomie przedsiębiorstw w sprawie pozostałych postulatów) i przerwanie strajków. MKS w Szczecinie, mimo braku porozumienia w sprawach płacowych, przerwał strajk 3 września.

Uczestnicy zakończonego protestu w samo południe gremialnie przybyli do katedry, gdzie po radosnym powitaniu przez bp. Majdańskiego uczestniczyli w nabożeństwie. Następnie uformowano pochód, który przeszedł ulicami Szczecina do kościoła oo. jezuitów przy ul. Pocztowej. „W ogrodzie przed kościołem - wspomina Andrzej Milczanowski - […] zostaliśmy serdecznie powitani i ugoszczeni przez księży i parafian”.

W liście wystosowanym na zakończenie strajku do biskupa Majdańskiego przewodniczący MKS w imieniu strajkujących załóg podziękował za wsparcie dostarczane uczestnikom protestu przez Kościół. Wsparcie te nie ustało także w kolejnych miesiącach, kiedy pomieszczenia parafialne kościoła pw. św. Andrzeja Boboli stały się siedzibą Międzyzakładowego Komitetu Organizacyjnego NSZZ „Solidarność” Regionu Pomorze Zachodnie.

Autor jest pracownikiem OBEP IPN w Szczecinie.

Śródtytuły pochodzą od redakcji