Czy Polacy odchodzą od Boga? Czy wiara przestaje być do życia potrzebna? Jak czytać najnowsze badania CBOS, które pokazują duży spadek religijności wśród nas, by nie popadać w rozpacz, ale także by nie bagatelizować tych wyników? O komentarz poprosiliśmy teoretyka i praktyka, czyli medioznawcę i księdza proboszcza.

Starsi parafianie z mojej wspólnoty wspominają czasy, kiedy parafia św. Joachima była jedyną w całym sosnowieckim Zagórzu i liczyła sobie prawie 40 tys. mieszkańców. Rzeczywiście, kiedy popatrzy się w księgi metrykalne z tamtych czasów, to liczba chrztów czy ślubów może zaimponować – te sakramenty były liczone w setkach rocznie. Zaskoczył mnie jedynie fakt, że w tamtych czasach pracowało w tej parafii czterech księży, czyli tylu, ilu dzisiaj pracuje w parafii niespełna 10-tysięcznej. Kościół też wystarczał na pomieszczenie wszystkich wiernych, choć z pewnością był bardziej wypełniony niż dzisiaj. Według mnie, świadczy to o tym, że kiedy z nostalgią wspominamy „dawne czasy” i „pełne kościoły”, to odrobinę idealizujemy przeszłość. Oczywiście, liczby nie kłamią: procentowo wiernych w naszych świątyniach ubywa, zwłaszcza młodych, ale nie jest to aż tak drastyczny kryzys, jak mogłoby się wydawać.

Dyrektor CBOS – prof. Mirosława Grabowska w swoim ostatnim artykule omawia badania prowadzone przez jej instytucję na temat odchodzenia Polaków od wiary i Kościoła. Warto sięgnąć do pokazanych tam analiz i liczb. Wiadomo jednak, że liczby nie powiedzą wszystkiego. Z punktu widzenia duszpasterza mam też kilka przemyśleń na temat tego, dlaczego w kościele obserwujemy coraz mniejszą liczbę wiernych.

Po pierwsze, – stajemy się społeczeństwem coraz zamożniejszym. Kiedy patrzymy choćby na Europę Zachodnią po II wojnie światowej, to zauważamy, że wraz z bogaceniem się tamtejszych społeczeństw nasilił się proces laicyzacji, który dziś w wielu krajach Zachodu osiąga swoje apogeum. W pewnym stopniu, choć mniejszym, dotyczy to także Stanów Zjednoczonych. Człowiek im bardziej zamożny, tym bardziej czuje się samowystarczalny. Żyjąc bogato i bezpiecznie, coraz mniej aspirujemy do poszukiwania nowego i lepszego życia.

Po drugie – kiedy byłem chłopcem, przynależność do Kościoła, wyjazdy na oazę, pójścia na pielgrzymkę były wyrazem swoistego buntu. To były czasy komuny i Solidarności. Dzisiaj w świadomości młodego człowieka, kreowanej w dużym stopniu przez media, głównie społecznościowe, „Kościół trzyma z władzą”, a „dowalenie czarnym” jest takim samym przejawem buntu, jakim kiedyś było malowanie znaków Polski Walczącej na propagandowych komunistycznych plakatach.

Po trzecie – w czasach mojej młodości, a więc świetnie rozwijającej się oazy, bycie w środowisku Kościoła przez młodych ludzi nie miało aż tak wielu atrakcyjnych alternatyw jak dzisiaj. Bogactwo oferty, którą ma do dyspozycji młody człowiek, sprawia, że zaangażowanie w środowisko wiary staje się tylko jedną z bardzo wielu propozycji.

Katecheza szkolna nie ma chyba ani pozytywnego, ani negatywnego wpływu na praktyki religijne młodych. Ponieważ z natury rzeczy nie może być miejscem ewangelizacji, a nawet nie wolno na niej rozmawiać o życiu i praktyce religijnej uczniów, staje się miejscem przekazu wiedzy religijnej. Czyli – dla wierzącego i praktykującego młodego człowieka może być okazją do pogłębienia swojej religijności, ale dla niepraktykującego staje się jeszcze jednym przedmiotem takim jak wiedza o społeczeństwie albo geografia.

Czy afery pedofilskie, skandale obyczajowe itd. odwodzą młodych, i nie tylko, od Kościoła? Myślę, że w niewielkim stopniu. Owszem, budują one negatywną atmosferę wokół samej instytucji, ale ponieważ dotyczą mniej niż promila wiernych, ich bezpośredni wpływ na decyzje wiary jest chyba przeceniany. Różnego rodzaju skandale były obecne w Kościele zawsze, począwszy od zdrady Judasza, poprzez kryzys papiestwa w czasach rodu Borgiów, a skończywszy na współczesnych aferach seksualnych czy finansowych. Kościół składa się z grzesznych ludzi, przez co często sam staje się dla siebie wrogiem. Oczywiście, skandale są bardzo przydatne dla ludzi, którzy tracąc wiarę i gubiąc się w swoim prywatnym życiu, potrzebują znaleźć uzasadnienie dla swojego odejścia. Mówią wtedy: „Odchodzę, bo Kościół to skostniała instytucja, która nic mi nie daje, jest przeżarta aferami i nastawiona na pieniądze i władzę”. Mój osobisty grzech nie ma z tym nic wspólnego.

Na koniec może warto odwrócić pytanie, które wielu dziś sobie zadaje: nie – dlaczego niektórzy odchodzą?, lecz – dlaczego większość zostaje? Może zostają, bo mają osobiste doświadczenie nie tylko Boga, ale i Kościoła? I ten Kościół wcale nie jawi im się takim, jak go często malują.

Autor jest publicystą, autorem książek, proboszczem parafii św. Joachima w Sosnowcu.